Stany Zjednoczone. Ustrój polityczny

Stany Zjednoczone. Ustrój polityczny.

Stany Zjednoczone są republiką związkowa o systemie prezydenckim. Federację tworzy 50 autonomicznych stanów i Dystrykt Kolumbii, obejmujący stolicę państwa. Podstawy ustroju określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 (weszła w życie 1789) z 10 poprawkami (Bill of Rights), uchwalonymi 1791, i 17 poprawkami przyjętymi 1795–1992, które stanowią jej integralną część. Ustrój polityczny opiera się głównie na zasadach federalizmu i podziału władzy. Władza została podzielona między stany (przysługują im uprawnienia pierwotne) a federację (jej prawa zostały określone w konstytucji) oraz pomiędzy instytucje sprawujące władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą (których uprawnienia i skład zostały prawnie rozdzielone).

Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany na 4-letnią kadencję (ponownie może być wybrany tylko raz), w wyborach powszechnych i formalnie pośrednich (w głosowaniu 2-stopniowym) przez kolegium elektorów (538 elektorów), w którym każdy stan ma tylu członków, ilu przedstawicieli w Kongresie (najmniej 3), a Dystrykt Kolumbii — 3. Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa wszystkie głosy elektorskie z tego stanu; jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów elektorskich (co najmniej 270), wyboru dokonuje Izba Reprezentantów Kongresu. Razem z prezydentem, wg tej samej procedury, jest wybierany wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w Senacie. W przypadku śmierci lub ustąpienia prezydenta urząd ten przejmuje wiceprezydent. Prezydent ma bardzo szerokie uprawnienia, m.in. jest nacz. dowódcą sił zbrojnych, powołuje sekretarzy (ministrów) gabinetu (rządu) za zgodą Senatu, mianuje sędziów Sądu Najwyższego i ambasadorów, zawiera umowy międzynarodowe, wraz z gabinetem sprawuje władzę wykonawczą. Prezydent ponosi odpowiedzialność polityczną za działanie sprzeczne z prawem w drodze procedury impeachment (oskarżenie wnosi Izba Reprezentantów, sądzi — Senat, który może większością 2/3 głosów pozbawić prezydenta urzędu).

Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu — Kongresu, złożonego z Izby Reprezentantów i Senatu. Izba Reprezentantów, o kadencji 2-letniej, licząca 435 członków, wyłanianych w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców. Senat, o kadencji 6-letniej, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w Senacie. Do kompetencji Kongresu należy: ustawodawstwo, uchwalanie budżetu, kontrola polityki prezydenta, akceptacja niektórych aktów prezydenta oraz pociąganie prezydenta do odpowiedzialności politycznej. Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd Najwyższy USA (9 sędziów, w tym przewodniczący), który jest naczelnym organem sądowniczym (bada zgodność ustaw z konstytucją).

Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny i naczelne organy, sądownictwo. Na czele stanu stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letnią kadencję, sprawuje władzę wykonawczą. Organem władzy ustawodawczej jest legislatura stanowa (2- lub 1-izbowa).