Stany Zjednoczone. Sztuka

Stany Zjednoczone. Sztuka.

Najdawniejsze przejawy sztuki na obecnym obszarze Stanów Zjednoczonych wiążą się z twórczością ludności indiańskiej (prekolumbijska sztuka). W XVII–XVIII w. rozwijał się tzw. styl kolonialny, który wyraził się gł. w architekturze, a odznaczał się rozmaitością form związanych z nar. tradycjami (gł. wpływy ang. i hiszp.); były to drewniane i murowane zabudowania fortów, skromne siedziby mieszkalne, budynki misyjne. W końcu XVII w. rozpoczął się szybki rozwój urbanistyki — założenia miast na planie szachownicy (m.in. Filadelfia, Williamsburg). Po 1720 rozprzestrzenił się ang. palladianizm, powstały liczne domy miejskie, rezydencje wiejskie (np. Mount Vernon), budowle użyteczności publicznej (m.in. Independence Hall w Filadelfii) oraz kościoły z wieżą w fasadzie i kolumnowym portykiem (np. Trinity Church w Newport); gł. przedstawicielem architektury tego okresu był P. Harrison. W malarstwie dominował portret (m.in. J.S. Copley, M. Pratt), tematyka rodzajowa i rel.; od ok. 1780 rozwijał się klasycyzm, który znalazł wyraz w sztuce okresu federalnego, wiążąc się z hasłami stworzenia sztuki nar. (Th. Jefferson, kapitol w Richmond); powstały nowe założenia urb.-arch. (plan Waszyngtonu — P.Ch. L'Enfant), gmachy rządowe (Biały Dom — J. Hoban, Kapitol w Waszyngtonie), rezydencje wiejskie; gł. architekci: B. Latrobe, W. Thornton, W. Strickland. W malarstwie, wzbogaconym o nowe wartości koloryst., dominował portret (m.in. G. Stuart) i tematyka hist. (B. West). W rzeźbie istniały 2 nurty: neoklasycyst. (H. Powers) i realist. (W. Rush, A. Saint Gaudens).

W 2. poł. XIX w. w architekturze wystąpiły również tendencje hist. i eklektyczne (R. Upjohn, A.J. Downing, R.M. Hunt). Duże znaczenie miała twórczość H.H. Richardsona, a w latach 90. działalność L. Sullivana i szkoły chicagowskiej. W malarstwie wystąpiły tendencje klasycyst., romant. i realist.; rozwinął się zwłaszcza rodzimy pejzaż (T. Cole, malarze z Hudson River School); malarstwo barbizończyków znalazło odbicie w dziełach G. Innesa i H.D. Martina; rozwinęła się także tematyka rodzajowa; najwybitniejszymi malarzami Stanów Zjednoczonych w 2. poł. XIX w. byli: W. Homer, Th. Eakins, A.P. Ryder. W Europie działali amer. malarze związani z impresjonizmem: M. Cassat i J. McNeill Whistler.

W XX w. Stany Zjednoczone stały się jednym z gł. ośr. sztuki nowoczesnej. Szczególnie dużą rolę odegrała architektura, której najwybitniejszym przedstawicielem był F.L. Wright — twórca koncepcji architektury org.; wybitnymi architektami byli: W. Lescaze, R.M. Hood, L. Kahn, E. Saarinen, R. Neutra, spółka architektów S.O.M., Ph. Johnson. Przełomowe znaczenie dla rozwoju nowocz. malarstwa Stanów Zjednoczonych miała wystawa Armory Show (1913). Równocześnie z tendencjami realist. (E. Hopper, B. Shahn) rozwijał się kierunek abstrakc. (S. MacDonald-Wright, M. Russell — twórcy synchronizmu), początkowo nurt geom. (A. Reinhardt), od ok. 1940 abstrakcja o formach org. (W. de Kooning, M.M. Rothko, A. Gorky, F. Kline) i po 1947 jego odmiana — ekspresjonizm abstrakc., tzw. action painting (J. Pollock, M. Tobey). Nową odmianą abstrakcji geom. był op-art (R. Anuszkiewicz). Wysokim poziomem odznacza się grafika i wzornictwo przem.; wyrazem silnych związków sztuki Stanów Zjednoczonych z życiem codziennym jest pop-art (R. Rauschenberg, A. Warhol). Szeroko rozwinęła się sztuka konceptualna (J. Kossuth). W rzeźbie wyróżniają się nurty: ekspresjonistyczny (C. Lachaise), kubistyczny (E. Nadelman), realist. (W. Zorach), abstrakc. — A. Calder (mobile), T. Roszak, S. Lipton, D. Smith (ekspresyjne kompozycje w metalu), od lat 60. pop-art — G. Segal, E. Kienholz (environments), J. Johns (assemblages), C. Oldenburg (happening); hiperrealizm — D. Hanson, minimal art — D. Judd, R. Morris. W latach 80. i 90. realizowano projekty w miejscach publicznych (np. M. Lin). W latach 90. również w rzeźbie nastąpiła zgodna z duchem postmodernizmu demonstracja różnorodności postaw artystycznych.

Waszyngton, mauzoleum Abrahama Lincolna (Stany Zjednoczone)

Pollock Jackson, Numer 12, 1952 — zbiory prywatne

Wright Frank Lloyd, Muzeum Guggenheima, 1956–59, Nowy Jork (Stany Zjednoczone)

Warhol Andy, Marilyn Monroe, 1967 — Tate Gallery, Londyn.

Warhol Andy, Dyptyk Marilyn, (1928–1987) Dyptyk Marilyn Londyn, Tate Gallery

San Antonio, budynek fortu Alamo z końca XVIII w. (Teksas, USA)

Pollock Jackson, Nr 1 A, 1948 — Nowy Jork, Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Wright Frank Lloyd, Dom Nad Wodospadem (Willa Kaufmanna), 1936, Bear Run (Stany Zjednoczone)