Smith Adam
 
Encyklopedia PWN
Smith
[smıŧ]
Adam Wymowa, ur. 5 VI 1723, Kirkcadly (Szkocja), zm. 17 VII 1790, Edynburg,
brytyjski ekonomista, uznawany za ojca ekonomii politycznej.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 5 VI 1723 w Kirkcadly (Szkocja). Jeden z twórców i główny przedstawiciel klasycznej szkoły w ekonomii; uczeń F. Hutchesona. W 1748–51 wykładowca retoryki, literatury pięknej i prawa w Edynburgu, od 1751 profesor logiki, a 1752–63 filozofii moralnej (wykłady z etyki, teologii, prawa oraz polityki wraz z ekonomią); 1787–89 Lord Rektor Uniwersytetu w Glasgow. Od 1783 był członkiem założycielem Akademii Nauk w Edynburgu; od 1752 członek Towarzystwa Literackiego w Glasgow i Towarzystwa Filozoficznego w Edynburgu, a od 1755 — Klubu Ekonomii Politycznej w Glasgow. W 1764–67, jako prywatny nauczyciel Henry’ego Scotta, księcia Buccleuch, i jego brata — Hew Campbella Scotta, przemierzał Europę ze swymi uczniami; w czasie podróży do Francji zetknął się z encyklopedystami i fizjokratami. Po powrocie do kraju brał udział w pracach nad przygotowaniem projektów podatkowych, zajmował wysokie stanowiska w urzędach publicznych, był królewskim komisarzem ceł i akcyzy za sól w Szkocji.
Prace
Autor pierwszego dzieła ekonomicznego Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776, wydanie polskie 1954) oraz wcześniejszej The Theory of Moral Sentiments (1759). Istnieje również skryptowe opracowanie wykładów Smitha na temat sprawiedliwości, policji, dochodów i dążeń, powstałe z notatek studenta (1763, opublikowane 1964). Cała spuścizna intelektualna i epistolarna Smitha została opublikowana przez uniwersytet w Glasgow w 200-setną rocznicę 1. wydania Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.
Zwolennik liberalizmu gospodarczego
Smith, pod wpływem Hutchesona, po którym objął katedrę filozofii moralnej, głosił ideę porządku naturalnego, podkreślał znaczenie Opatrzności, która wg niego nadała światu ogólny, harmonijny porządek. Społeczeństwo traktował jako zespół luźno związanych ze sobą jednostek, natura jednostki ludzkiej i jej interesów była dla niego podstawą do analizy zachowań społecznych. Uważał, że ustrój społeczny jest tworem spontanicznym, powstałym pod wpływem żywiołowo układających się stosunków społecznych między ludźmi. Przeciwstawiał się zatem wszelkiej ingerencji państwa w życie gospodarcze, głosząc idee liberalizmu gospodarczego i leseferyzmu. Wprowadził pojęcie niewidzialnej ręki rynku, jako splotu okoliczności warunkujących zachowania jednostek, co kolejne pokolenia ekonomistów interpretują jako opis mechanizmu konkurencji. Egoizm jednostki ujmował od strony pozytywnej, widząc w nim najlepsze zabezpieczenie jakości wykonywanych przez nią usług na rzecz innych jednostek kupujących od niej produkt w ramach społecznego podziału pracy. Podział pracy był dla Smitha źródłem wzrostu wydajności pracy i pomnażania bogactwa narodowego. Stworzył teorię wartości wymiennej i ceny, określił zasady podziału dochodu społecznego, bez podziału na netto i brutto, gdyż nie rozumiał jeszcze zjawiska amortyzacji. Jedyną barierę wzrostu gospodarczego dostrzegał w ograniczeniu bogactw naturalnych, co jak słusznie przewidział, miało nastąpić w 2. połowie XX w. Nie dostrzegał roli postępu technicznego, gdyż dzieło swe tworzył jeszcze w okresie manufaktury, u progu dokonującej się właśnie pierwszej rewolucji przemysłowej. Był zwolennikiem teorii wolnego handlu.
Niespójność koncepcji
Jego teoria jest w dużym stopniu niespójna, ponieważ tworzył dopiero zręby nauki ekonomii pozytywnej, które następnie zostały rozwinięte przez kolejnych klasyków, zwłaszcza D. Ricardo i J.B. Saya. Niespójności są widoczne w teorii wartości, opartej na pracy, podczas gdy, jak sam dalej zauważył, w społeczeństwie kapitalistycznym produkcyjną podstawą wartości są koszty produkcji, a więc także koszty kapitału i ziemi. Niespójna jest także definicja pracy produkcyjnej. Z jednej strony jest to praca przynosząca zyski, z drugiej zaś wyłącznie proces produkcji towarów. Niespójne są też teorie renty gruntowej i zysku z kapitału. Renta ma wynikać z monopolistycznej pozycji właścicieli ziemskich i jest pochodną wysokiej ceny żywności, z drugiej strony jest także potrąceniem z produktu pracy robotnika rolnego, wynika również z produkcyjności ziemi jako czynnika produkcji. Podobnie zysk, raz jest potrąceniem z produktu pracy robotnika, innym razem wynika z produkcyjności kapitału jako czynnika wytwórczego. Smith badał też wzajemne relacje między wartością naturalną, wymienną i rynkową. Pokazał, że ceny rynkowe oscylują wokół swej naturalnej podstawy, opartej na kosztach produkcji, a mechanizm konkurencji sprowadza je w długim okresie do poziomu ceny naturalnej. Analogicznie do tego, płaca jako cena rynkowa pracy, oscyluje wokół płacy naturalnej, czyli pozwalającej na utrzymanie robotnika i jego najbliższej rodziny. Próbował stworzyć także teorię pieniądza, włączając do niej elementy teorii wartości opartej na pracy, choć sam pieniądz traktował jako techniczny środek obiegu, nie pełniący samodzielnej funkcji w gospodarce.
Wpływ na rozwój nauk biologicznych
Koncepcje Smitha przyczyniły się do powstania Darwinowskiej teorii ewolucji, mechanizm zmian ewolucyjnych — dóbr naturalnych jest niemal prostym przeniesieniem myśli Smitha na grunt biologii. Pod koniec życia Smith powrócił do The Theory of Moral Sentiments, dopisując rozdział „O rozkładzie uczuć moralnych, spowodowanym tendencją do podziwiania bogatych i możnych, a pogardzania i lekceważenia ludzi ubogich i zajmujących niską pozycję”.
Smith jako człowiek cieszył się niezwykłym autorytetem, a jego książki, kilkakrotnie wznawiane za życia autora, były szeroko dyskutowane i tłumaczone na języki obce. Zmarł 17 VII 1790 w Edynburgu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia