Sacharow Andriej D., ur. 21 V 1921, Moskwa, zm. 14 XII 1989, tamże,
fizyk rosyjski;
Sacharow Andriej D.
Encyklopedia PWN
fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
od 1953 czł. Akad. Nauk ZSRR, od 1969 — Nar. Akad. Nauk w Waszyngtonie. W 1948, wraz z I. Tammem, wszedł w skład grupy badawczej (od 1950 włączonej do specjalnego tajnego instytutu), która pracowała nad zagadnieniem broni nuklearnej; był autorem i współautorem kilku kluczowych pomysłów (zw. ojcem sowieckiej bomby wodorowej); pracował nad problemem kontrolowanej reakcji termojądr.; 1950 oprac. (wspólnie z Tammem) koncepcję tokamaka; podał metodę uzyskiwania ekstremalnie wielkich pól magnet., polegającą na kompresji silnych pól przez implozję otaczającego materiału; Sacharow zajmował się także zagadnieniami kosmologii, teorii pola i teorii cząstek elementarnych. W latach 60. Sacharow wszedł w konflikt z władzami, protestując przeciw zbyt wielu niepotrzebnym próbnym wybuchom jądr.; występował również w obronie dysydentów. Autor książki Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej (1968, wyd. pol. Paryż 1968), w której zawarł m.in. refleksje dotyczące wojny i pokoju, stalinowskiego terroru, dyktatury i swobody myślenia; książka ta przyczyniła się bezpośrednio do odsunięcia Sacharowa od prac nad tajnymi planami jądr. i skierowania go (1969) do pracy w Inst. Fizyki Akad. Nauk ZSRR. Następnie Sacharow zaangażował się w obronę praw człowieka w ZSRR; 1975 przyznano mu Pokojową Nagrodę Nobla. Protestował przeciw udziałowi ZSRR w wojnie w Afganistanie, za co został zesłany na przymusowy pobyt (1980–86) w m. Gorki; 1989 wybrany do Rady Najwyższej ZSRR; 1988 Parlament Eur. ustanowił Nagrodę im. Andrieja Sacharowa.
