Rzym starożytny. Wojsko
 
Encyklopedia PWN
Rzym starożytny. Wojsko.
Obowiązek służby wojsk. obejmował wszystkich posiadających ziemię mężczyzn w wieku 17–46 lat. Żołnierze sami ponosili koszty uzbrojenia i ekwipunku, dlatego w organizacji wojska rzymskiego decydującą rolę odgrywał w tym czasie cenzus majątkowy. Podstawową jednostką organizacyjną był legion, składający się z 60 centurii. Do czasów wojen punickich zasadnicze siły zbrojne Rzymu składały się z 4 legionów. Na czele legionu (później 2 legionów) stał konsul; wyższymi oficerami byli trybunowie wojskowi. Początkowo żołnierz rzymski był uzbrojony na wzór gr. w ciężką włócznię (hasta), miecz, lekki pancerz, okrągłą tarczę, hełm i nagolennice. Piechota walczyła w falandze, jazda odgrywała rolę pomocniczą. W okresie wojen samnickich (343–290) falanga okazała się nieprzydatna w trudnym, górskim terenie, gdzie przeciwnik stosował odmienny system walki (broń miotającą). Dawne centurie zastąpiono więc 30 manipułami, falangę szykiem manipularnym; utworzono 3 rzuty ciężkozbrojnej piechoty (kolejno — hastati, principes i triarii) po 10 manipułów. Dawna zasada podziału wg cenzusu została zastąpiona kryterium indywidualnych walorów żołnierza, jak wyszkolenie, sprawność, a zwłaszcza wiek, wg którego przydzielano do poszczególnych rzutów (hastati — do 24 lat, principes — do 30, triarii — do 46). Jazda legionu dzieliła się na 10 oddziałów (turmae) po 30 ludzi. Zasadniczych reform dokonał w końcu II w. rzymski wódz, Mariusz. Wobec nieustannie wzrastającej liczby pozbawionych majątku obywateli rzymskich i wynikających stąd trudności rekrutacyjnych, Mariusz dopuścił do służby ochotników spośród proletariatu, otwierając drogę do przekształcenia wojska rzymskiego w zaciężną armię zawodową. Nastąpiły także zmiany w organizacji i taktyce; legion został podzielony na 10 kohort po 3 manipuły; złagodzono zasadę ustawiania legionu do boju w 3 rzutach. W taktyce rzymskiej dużą rolę odgrywały obozy warowne (castra), zakładane wg ściśle określonego planu, który przetrwał z małymi zmianami do końca istnienia rzymskiej wojskowości. Stanowiły one miejsca noclegu lub schronienia w wypadku odwrotu, punkty oparcia w operacjach wojennych oraz miejsca zamieszkania podczas dłuższych postojów (zimowe i letnie).
Rzymska sztuka wojenna przeżywała szczególny rozkwit za Cezara. Właściwym twórcą wojska stałego, opartego na zaciągu, był Oktawian August. Regularną armię rozmieszczono w prowincjach nadgranicznych (gł. nad Renem i Dunajem) i pod koniec rządów Oktawiana Augusta liczyła ona 25 legionów; później liczba legionów wzrosła do 30; ponadto istniały oddziały pomocnicze (auxilia). Ogólna liczebność armii sięgała ok. 250 tys. żołnierzy. Legiony w okresie dyn. julijsko-klaudyjskiej (27 r. p.n.e.–68 r. n.e.) rekrutowały się z mieszkańców Italii; od rządów Wespazjana (69 r.–79 r.) rozpoczęła się rekrutacja z mieszkańców prowincji, a od czasów Hadriana (117–138) mieszkańcy prowincji służyli na terenie tych prowincji, z których pochodzili. Oddziały pomocnicze rekrutowały się z nieobywateli, którzy po ukończeniu służby wojsk. uzyskiwali prawa obywatelskie. Służba trwała 25–30, czasem nawet 40 lat. W uprzywilejowanej sytuacji znajdowali się stacjonujący w bezpośredniej bliskości Rzymu pretorianie; specjalne oddziały pełniły służbę porządkową w Rzymie (cohortes urbanaecohortes vigilum, tj. kohorty miejskie i oddziały straży pożarnej). Po odbyciu służby wojsk. weterani otrzymywali odprawy pieniężne oraz działki ziemi; osiedlali się zazwyczaj w pobliżu miejsca stacjonowania ich legionów. W okresie cesarstwa armia stała się podstawą władzy cesarzy, równocześnie zaś odgrywała coraz większą rolę jako czynnik polit., decydujący często w sprawach wewn. państwa. W wyniku reform Dioklecjana (284–305) i Konstantyna Wielkiego (306–337) wojsko rzymskie zostało podzielone na wojska graniczne (limitanei), stale znajdujące się w określonym pasie granicznym, oraz polowe (comitatenses), tworzące strategiczny odwód wewnątrz kraju, w razie potrzeby przerzucany z jednej granicy na drugą. Podniesiono stan liczebny armii (znacznie powyżej pół miliona żołnierzy), wprowadzając przymusowy pobór rekrutów; przyjmowano także do armii barbarzyńców, a nawet całe ich oddziały.
Flota nie odgrywała w wojsku rzymskim większej roli; pierwszą większą flotę wystawiono 260 p.n.e., podczas I wojny punickiej, następnie rozbudował ją Pompejusz Wielki i Cezar. Stała flota powstała za Oktawiana Augusta. W okresie późniejszym istniały też floty prowincjonalne (classis Pontica, classis Britannica) oraz rzeczne — na Renie, Rodanie, Dunaju i Eufracie. Główną bazę stanowiły porty w Misenum i Rawennie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia