Republika Południowej Afryki. Warunki naturalne

Republika Południowej Afryki. Warunki naturalne.

Przeważającą część powierzchni RPA zajmują wyżyny; rozległy obszar wyżynny stanowiący południową część krystal. tarczy afryk., poprzecinanej intruzjami magmowymi, podnosi się stopniowo w kierunku wschodnim i południowym; na północny wschód od kotliny Kalahari do doliny rz. Oranje strefa wyżyn zw. Weldem, wznosi się od 300–800 m (Niski Weld) do 1200–2000 m (Wysoki Weld); intruzje magmowe w obrębie Wysokiego Weldu tworzą wzniesienie Witwatersrand (gł. okręg górniczy w kraju). Na wschodzie i południu obszar wyżyn opada stromą krawędzią, zw. Wielkim Urwiskiem (Great Escarpment); głębokie doliny rzek przecinają ją na wiele grup górskich, największą tworzą G. Smocze (Njesuthi, 3408 m — najwyższy szczyt kraju), stanowiące wschodnią krawędź wyżyn Weld; na południu, w obrębie krawędzi, m.in. góry: Stormberge, G. Śnieżne (Sneeuberge), Neuweveldeberge, Roggeveldberge. Południową część kraju zajmują hercyńskie G. Przylądkowe, oddzielone od Wielkiego Urwiska przedgórskim zapadliskiem, zw. Karru Wielkie; liczne pasma G. Przylądkowych układają się w 2 równoległe łańcuchy; południowy łańcuch tworzą G. Czarne (Swartberge), wysokość do 2326 m, północny — G. Długie (Langeberge), wysokość do 2080 m, rozdzielone śródgórską kotliną zw. Karru Małe. Obszar między Karru Wielkim i doliną rz. Oranje zajmuje rozległy płaskowyż (wys. 1000–1500 m), zw. Karru Wysokie. Karru Wielkie i Karru Wysokie są zbud. z piaskowców i łupków formacji karru (lądowe osady od górnego karbonu do dolnej jury płytowo zalegające na starym cokole krystal.), wraz z Karru Małym stanowią krainę geogr. — Karru; osady formacji karru budują także Wysoki Weld. Niewielkie obszary nizinne występują tylko w pasie nadbrzeżnym; wybrzeża są słabo rozczłonkowane, często górzyste, z niewielką liczbą zatok (największe: Algoa, Mossel, Fałszywa, Stołowa, Św. Heleny).

Przeważająca część kraju ma klimat zwrotnikowy kontynent., od skrajnie suchego na północnym zachodzie (wpływ zimnego Prądu Benguelskiego) do wilgotnego na wschodnim i południowo-wschodnim wybrzeżu (wpływ ciepłego Prądu Mozambickiego). Południowo-zachodnie wybrzeża, gdzie zimą zaznacza się wpływ niżów polarnych, mają klimat podzwrotnikowy morski. Obszar RPA charakteryzuje duża roczna amplituda temperatur; średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu od ok. 14°C na zachodnim wybrzeżu (sierpień) do 18°C na wschodnim i południowo-wschodnim wybrzeżu (lipiec), w najcieplejszym miesiącu (styczeń) odpowiednio od 17°C do 25–27°C; na południowym zachodzie, w rejonie Kapsztadu, zimą możliwy spadek temp. do –2°C, w lecie wzrost do 41°C; na obszarach wewn. zdarzają się przymrozki (do –7°C na wys. 1200–1300 m). Opady rozkładają się bardzo nierównomiernie, największe występują na południowo-wschodnim i wschodnim wybrzeżu (800–1000 mm) i dowietrznej stronie gór, zwłaszcza G. Smoczych (do 2000 mm), najmniejsze (25–50 mm) — w części północno-zachodniej, znajdującej się pod wpływem zimnego Prądu Benguelskiego; na pozostałym obszarze średnia roczna suma opadów wynosi 400–800 mm. Maksimum opadów przypada na miesiące letnie (gł. wrzesień–maj), w południowo-zachodniej części o klimacie podzwrotnikowym mor. — na miesiące zimowe (kwiecień–wrzesień). Na zachodnim wybrzeżu często występują mgły (50–160 dni w roku), zwłaszcza na wiosnę.

Sieć rzeczna jest najlepiej rozwinięta we wschodniej i południowej części kraju, należącej do zlewiska O. Indyjskiego; występują tu poza rz. Limpopo krótkie, bystre rzeki, zasobne w wodę przez cały rok (m.in. Tugela, Groot-Kei, Groot-Vis, Gourits). Do zlewiska O. Atlantyckiego należy największa rzeka kraju — Oranje, z gł. dopływami Vaal i Caledon; cechują ją silne wahania wodostanów, w dolnym biegu podczas pory suchej prawie całkowicie wysycha. W zachodniej i północno-zachodniej części, poza systemem Oranje, występują rzeki okresowe, zw. rivierami (m.in. Kuruman, Molopo), oraz słone jeziora, zw. pan lub vloer (Grootvloer, Verneukpan i in.). Rzeki w RPA są w dużym stopniu wykorzystywane do nawadniania, zwłaszcza w dorzeczu Oranje, gdzie w ramach programu tzw. Orange River Project zbudowano kilka zbiorników retencyjnych (największy Hendrik Verwoerd na Oranje) i elektrowni wodnych.

Roślinność RPA jest bardzo różnorodna; na południu, w przybrzeżnej części kraju, rosną wiecznie zielone lasy twardolistne (na wilgotnych stokach G. Przylądkowych) i twardolistne zarośla krzewiaste typu śródziemnomor. makii; dalej na północy występują suche stepy oraz półpustynie sukulentowe i krzewinkowe (formacja karru), przechodzące na północnym zachodzie w pustynie (Namib); na południowo-wschodnich wybrzeżach — wilgotna sawanna, miejscami wiecznie zielone zarośla i lasy podzwrotnikowe; w G. Smoczych lasy mieszane i iglaste oraz roślinność alpejska. Na obszarze RPA istnieje ponad 200 rezerwatów i wiele parków nar., z których najbardziej znanym i największym jest Park Nar. Krügera (pow. ok. 2 mln ha).

Przylądkowe, Góry (Republika Południowej Afryki)

Krugera, Park Narodowy (Republika Południowej Afryki)