Ren

Ren, niem. Rhein, fr. Rhin, hol. Rijn, celt. Renos, łac. Rhenus,

największa rzeka Europy Zachodniej, w Szwajcarii, Niemczech i Holandii, częściowo wyznacza granicę między Szwajcarią a Liechtensteinem, Austrią i Niemcami oraz między Francją a Niemcami;

Położenie w państwie: Holandia, Szwajcaria, Niemcy

Ujście: uchodzi do akwenu: Północne, Morze (najdłuższa rzeka Europy Zachodniej)

Długość: 1 230 km (od źródeł Vorderrhein)

Powierzchnia dorzecza: 185 tys. km² (z dorzeczem Mozy 221000)

Przepływ średni: 224 m³/s (przy ujściu do Jez. Bodeńskiego; w Bazylei 1041, k. Emmerich 2173 )

Główne rzeki zasilające: Neckar, Men, Lahn, Sieg, Ruhra, Lippe, Aare, Ill, Nahe, Mozela

Główne miejscowości: Bazylea, Strasburg, Mannheim, Ludwigshafen, Moguncja, Koblencja, Bonn, Kolonia, Düsseldorf, Duisburg, Nijmegen, Arnhem, Rotterdam

dł. (od źródeł Vorderrhein) 1230 km (z tego w Niemczech 865 km, w Szwajcarii 375 km), pow. dorzecza 252 tys. km². Potokami źródłowymi Renu są Vorderrhein (dł. 68 km) i Hinterrhein (57 km), biorące początek w Alpach Lepontyńskich; w górnym biegu do Jez. Bodeńskiego Ren płynie w południkowym obniżeniu między Alpami Zachodnimi i Alpami Wschodnimi; po wypływie z jeziora kieruje się na zachód, płynie wąską doliną (pod Szafuzą wodospad wys. ok. 20 m); w środkowym biegu skręca na północ do rowu tektonicznego (Niz. Górnoreńska); poniżej płynie przełomem (głęb. do 300 m) przez Reńskie G. Łupkowe; dolny bieg na Niz. Holenderskiej; przy ujściu do M. Północnego tworzy wspólną deltę z Mozą, dzieląc się na 3 gł. ramiona: Waal (70% przepływu), Lek i IJssel, połączone między sobą siecią kanałów; w delcie koryta ramion rzecznych leżą powyżej otaczających nizin depresyjnych, które są chronione tamami (obecne stosunki hydrograficzne prawie całkowicie sztuczne, Delta-Plan); szerokość koryta Renu powyżej Jez. Bodeńskiego ok. 50 m, k. Bazylei 200 m, na Niz. Górnoreńskiej 200–500 m, w przełomie przez Reńskie G. Łupkowe 250–300 m (w najwęższym miejscu, k. skały Lorelei 115 m), w dolnym biegu 450–500 m, k. Emmerich 750 m. Największe dopływy: Neckar, Men, Lahn, Sieg, Ruhra, Lippe (pr.), Aare, Ill, Nahe, Mozela (l.). Ren jest zasobny w wodę przez cały rok; średni przepływ przy ujściu do Jez. Bodeńskiego wynosi 224 m³/s, w Bazylei 1041 m³/s, k. Emmerich 2173 m³/s (tj. 69 km³/rok); maks. zanotowany przepływ przed nasadą delty 12 200 m³/s (w styczniu 1926), min. 590 m³/s (w listopadzie 1947); katastrofalne powodzie wystąpiły 1846, 1926, 1983 oraz 1993 (grudzień) i 1995 (styczeń); ostatnie powodzie były spowodowane obfitymi opadami w dorzeczu Renu, a także działalnością człowieka (regulacja dopływów, zagospodarowanie terenów nadbrzeżnych); w Niemczech najbardziej ucierpiały Koblencja, Bonn i Kolonia (gdzie poziom wody przekroczył 10,6 m); w Holandii podczas powodzi 1993 pod wodą znalazło się ok. 500 km², a 1995 ewakuowano 250 tys. mieszk. z okolic Dordrecht i Nijmegen. Ustrój Renu na odcinku alpejskim jest śnieżno-lodowcowy (z maksimum odpływu w czerwcu–lipcu, podczas topnienia śniegów w Alpach), w środkowym i dolnym biegu — deszczowy oceaniczny (z najwyższym stanem wód w lutym i drugorzędnym maksimum odpływu w lipcu); pokrywa lodowa tworzy się tylko w szczególnie surowe zimy (na stosunkowo krótko — do kilkunastu dni).

Ren jest najbardziej ruchliwą drogą wodną w Europie; regularna żegluga dla statków o nośności do 2000 t na dł. 868 km; kanałami i żegl. rzekami połączony z Saoną i Rodanem, Marną i Sekwaną, a także ze Skaldą oraz z Wezerą, Łabą i Ems; 1993 oddany do użytku Kanał Ren–Men–Dunaj; między m. Huningue i Strasburgiem równolegle do Renu biegnie Kanał Alzacki; całkowita długość dróg wodnych w dorzeczu Renu dochodzi do 3000 km; przewozy między Rheinfelden i granicą hol. (na dł. 622 km) wynoszą ponad 200 mln t, również żegluga turyst.-rekreacyjna, zwłaszcza na odcinku Moguncja–Kolonia. W górnym biegu i na kanale bocznym (do Iffezheim) elektrownie wodne (o łącznej mocy ponad 1500 MW); nad Renem są zlokalizowane wielkie zakłady przemysłu chem., papierniczego i stalowego; do lat 70. woda w Renie była bardzo silnie zanieczyszczona; 1972–84 zbudowano liczne, nowoczesne oczyszczalnie ścieków; 1987 Międzynar. Komisja do Ochrony Renu (powołana 1963 przez państwa leżące w dorzeczu Renu) zatwierdziła program działania do 2000 (przewidywany koszt realizacji ok. 25 mld marek niem.). Największe m. nad Renem: Bazylea, Strasburg, Mannheim, Ludwigshafen, Moguncja, Koblencja, Bonn, Kolonia, Düsseldorf, w delcie: Nijmegen, Arnhem, Rotterdam.

Sytuacja prawna. Problemy żeglugi na Renie po raz pierwszy zostały uregulowane 1804; status prawny został zmieniony w art. 5 traktatu paryskiego z 1814, który wprowadził wolność żeglugi; 1831 zastąpiony przez konwencję z Moguncji, na podstawie której rozpoczęła działalność Komisja Centralna Żeglugi na Renie; początkowo w jej skład wchodziły państwa nadbrzeżne; po 1919 członkami zostały Szwajcaria, Belgia, W. Brytania i Włochy, 1950 przystąpiły USA. Obecnie status Renu reguluje konwencja manheimska z 1868, poddana rewizji w Strasburgu 1963; przewiduje ona wolność żeglugi dla wszystkich statków; państwa nadbrzeżne są zobowiązane do utrzymania w stanie żeglowności swych nar. odcinków; 1976 podpisano 2 konwencje w sprawie ochrony Renu przed zanieczyszczeniami chem.; krajobraz kulturowy środkowego R. został wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.