Prusy
 
Encyklopedia PWN
Prusy,
królestwo niemieckie powstałe z Brandenburgii i Prus Książęcych, od 1618 połączonych unią personalną przez Hohenzollernów brandenburskich.
1701 Fryderyk I Hohenzollern koronował się na króla Prus, rozciągając wkrótce nazwę Prusy na wszystkie swe posiadłości (formalnie od 1807). Jego następcy, Fryderyk Wilhelm I, a zwłaszcza Fryderyk II Hohenzollern (zwany Wielkim), nadali Prusom charakter państwa militarystycznego i biurokratycznego, podporządkowywując życie kraju potrzebom wojska; armia Prus, w 2. połowie XVIII w. licząca blisko 200 tys. żołnierzy, uchodziła za jedną z najlepszych w Europie; królowie pruscy przeprowadzali reformy wewnętrzne w duchu oświeconego absolutyzmu; poparcie zasad merkantylizmu i sprawny system fiskalny przynosiły państwu znaczne dochody, umożliwiające skuteczne działanie na arenie międzynarodowej; jednocześnie otoczono opieką kulturę i naukę (Akademia Sztuk od 1696, AN od 1700); wprowadzono (po raz pierwszy w Europie) zasadę publicznej oświaty ludności. Ekspansję terytorialną Prus ułatwiła korzystna dla nich sytuacja polityczna w Europie, a położenie części państwa poza granicami Rzeszy dawało większą niezależność od cesarza. Udział w wojnie północnej 1700–21 pozwolił Prusom odebrać Szwecji Szczecin z częścią tzw. Pomorza Przedniego; w wyniku wojen śląskich 1740–45 zdobyto na Austrii Śląsk; w I rozbiorze Polski 1772 wcielono do Prus część Prus Królewskich i północną Wielkopolskę, w następnych zaś rozbiorach (1793, 1795) obszary z Gdańskiem i Warszawą (pruski zabór). Klęska zadana Prusom 1806 przez Napoleona stała się impulsem do reorganizacji armii, a reformy H.K. von Steina i K.A. Hardenberga, zmierzające do unowocześnienia i wzmocnienia państwa (m.in. 1807 zniesienie poddaństwa chłopów, 1811 zmiana warunków wykupu przez nich ziemi), oraz utworzenie 1834 Niemieckiego Związku Celnego przyczyniły się do uzyskania przez Prusy dominującej pozycji w Niemczech; wraz z szybkim rozwojem gospodarczym następował rozkwit nauki i kultury; Berlin, Królewiec i Halle stały się ośrodkami intelektualnymi na europejską skalę. Po wydarzeniach Wiosny Ludów, konstytucja 1850 potwierdziła decydującą pozycję króla, opierającego się na biurokracji i armii, oraz dominację junkrów. Polityka O. von Bismarcka (od 1862) doprowadziła do wyparcia Austrii z Rzeszy (wojna austriacko-pruska 1866) i powiększenia terytorium Prus o Szlezwik-Holsztyn, Hanower, elektoralną Hesję, Nassau, Frankfurt nad Menem; utworzenie Związku Północnoniemieckiego zapoczątkowało zjednoczenie Niemiec pod egidą Prus; po zwycięskiej wojnie francusko-pruskiej 1870–71 doszło do proklamowania 1871 cesarstwa niemieckiego pod hegemonią Prus, z królem pruskim (Hohenzollernem) jako dziedzicznym cesarzem niemieckim, premier Prus był z reguły kanclerzem Rzeszy (do 1918). Było to państwo protestanckie, praworządne, dobrze administrowane, o wysokiej społecznej dyscyplinie. Rozwijana w ramach Kulturkampfu polityka ograniczania wpływów Kościoła katolickiego w Prusach przybierała szczególnie ostrą formę w zaborze pruskim, w którym Polaków poddano silnej presji germanizacyjnej. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej Prusy utraciły znaczną część terytorium, głównie na rzecz Polski (Poznańskie, Pomorze Gdańskie, część Górnego Śląska), jednak utrzymały dominującą pozycję w Rzeszy; jako kraj (Land) zachowały własny rząd i szeroki zakres samodzielności wewnętrznej; po dojściu do władzy A. Hitlera, w następstwie unifikacji Rzeszy, Prusy utraciły 1933–35 odrębność. Konsekwencją powiązania przez opinię międzynarodowego militaryzmu i ekspansjonizmu państwa pruskiego z genezą i ideologią nazizmu była likwidacja Prus w II 1947 przez Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec; ich terytorium na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej przypadło Polsce i ZSRR, reszta weszła w skład NRD i RFN.
Bibliografia
B. ENGELMANN Prusy. Kraj nieograniczonych możliwości, Poznań 1984;
S. SALMONOWICZ Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rauch Christian Daniel, pomnik konny Fryderyka II Wielkiego w Berlinie, 1840–51fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia