Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie (PSZ),

regularne formacje wojskowe stanowiące część Sił Zbrojnych RP, organizowane od jesieni 1939 poza granicami kraju, na podstawie sojuszniczych umów wojskowych zawartych z Francją i Wielką Brytanią;

dowodzone przez Naczelnego Wodza: IX 1939–VII 1943 generała W. Sikorskiego (od XII 1939 Naczelnego Wodza całości Sił Zbrojnych RP), VII 1943–IX 1944 generała K. Sosnkowskiego, IX 1944–XI 1946 generała T. Komorowskiego (podczas jego pobytu w niewoli niemieckiej, II–V 1945 obowiązki Naczelnego Wodza pełnił generał W. Anders); od IX 1939 tworzono Wojsko Polskie we Francji 1939–40, którego jednostki (łącznie ok. 85 tys. żołnierzy) walczyły w Norwegii pod Narwikiem (V–VI 1940) i kampanii francusko-niemieckiej (VI 1940); VI 1940 część żołnierzy (ok. 27 tys.) została ewakuowana do Wielkiej Brytanii i Palestyny; w Szkocji utworzono Pierwszy Korpus Polski, 1942 w jego składzie Pierwszą Dywizję Pancerną; 1941 sformowano Pierwszą Samodzielną Brygadę Spadochronową w celu wsparcia przyszłego powstania powszechnego w kraju; VIII–XII 1941 Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich broniła Tobruku; od IX 1939 okręty Polskiej Marynarki Wojennej ochraniały konwoje w bitwie o Atlantyk oraz operacjach aliantów na Morzu Śródziemnym i w cieśninie La Manche podczas lądowania aliantów w Normandii (1944); V–VI 1940 lotnicy Polskich Sił Powietrznych walczyli w obronie Francji, od VIII 1940 (dywizjony lotnicze polskie w Wielkiej Brytanii 1940–45) w bitwie o Wielką Brytanię, następnie uczestniczyli w wyprawach lotniczych nad Niemcy i wsparciu inwazji aliantów we Francji oraz przerzucaniu do kraju ludzi (cichociemnych) i sprzętu; po zawarciu układu politycznego i umowy wojskowej między rządem RP na uchodźstwie a władzami ZSRR, od VIII 1941 była formowana Armia Polska w ZSRR 1941–42 (III 1942 liczyła ok. 65 tys. żołnierzy), która po ewakuacji IV–IX 1942 do Iraku została połączona z WP na Środkowym Wschodzie w Armię Polską na Wschodzie; VII 1943 z większości jej sił zorganizowano Drugi Korpus Polski (ok. 50 tys. żołnierzy), XII 1943–IV 1944 przerzucony do Włoch; jego żołnierze walczyli w bitwach o: Monte Cassino (11–18 V 1944), Piedimonte, Ankonę (VI–VII 1944), Bolonię (IV 1945). Od VIII 1944 w walkach we Francji (8–22 VIII 1944 Falaise), Belgii, Holandii (28–30 X 1944 Breda) i północnych Niemczech (V 1945 Wilhelmshaven) uczestniczyła 1 Dywizja Pancerna, a 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa walczyła w operacji powietrzno-desantowej pod Arnhem (21–25 IX 1944); po zakończeniu działań wojennych jednostki PSZ na Zachodzie (V 1945 ok. 200 tys. żołnierzy) pełniły służbę w ramach wojsk okupacyjnych w Niemczech i Włoszech, 1946–47 zostały rozwiązane, część żołnierzy powróciła do kraju, większość wstąpiła do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, później pozostała na uchodźstwie.

Holandia, czołgi z dywizji gen. S. Maczka

Bitwa pod Monte Cassino, odprawa przed kolejnym atakiem, z prawej Władysław Anders, V 1944

Brygada Strzelców Karpackich, Naczelny Wódz, gen. W. Sikorski, przyjmuje defiladę Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich