Polska. Polityka społeczna. Zabezpieczenie społeczne

Polska. Polityka społeczna. Zabezpieczenie społeczne

System zabezpieczenia społ. w Polsce obejmuje ubezpieczenie społ., ochronę zdrowia i pomoc społeczną. Rozwój tego systemu nastąpił po II wojnie świat., choć niektóre jego elementy funkcjonowały już u schyłku XIX w. Po odzyskaniu niepodległości 1918 stan ubezpieczeń na ziemiach pol. był bardzo zróżnicowany. W byłym zaborze pruskim i austr. funkcjonował najlepiej wówczas w Europie rozwinięty system ubezpieczenia społ., natomiast na ziemiach dawnego zaboru ros. brak było jakiejkolwiek jego formy. W 1920 ustawa stworzyła bardzo nowocz. system ubezpieczenia chorobowego oparty na przymusie, powszechności (nie objęto nim jedynie niektórych kategorii robotników rolnych), podziale terytorialnym i samorządności. Jednostkami organizacyjnymi tego ubezpieczenia były kasy chorych. Składka wynosiła 6,5% zarobku, płatna w 2/5 przez pracownika i 3/5 przez pracodawcę. Świadczenia obejmowały pomoc lekarską i zasiłek przez okres 26 tygodni, a w razie choroby spowodowanej wypadkiem przy pracy aż do wyzdrowienia. Zasiłek chorobowy wynosił 60% zarobku. W razie urodzenia dziecka pracownicom, oprócz pomocy lekarskiej, przysługiwał zasiłek w wys. 100% zarobku przez okres 8 tygodni. Wprowadzono także zasiłek pogrzebowy. W 1924 wprowadzono ubezpieczenie od bezrobocia, a 1927 — jednolite ubezpieczenie pracowników umysłowych. W 1933 przyjęto ustawę o ubezpieczeniu społ. ujednolicającą przepisy prawne na terytorium całego kraju. W 1935 powołano Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zniesiono ubezpieczenia robotników rolnych i zastępczo do opieki i świadczeń zobowiązano właścicieli ziemskich. Stworzono jednolitą administrację ubezpieczeniową pod nadzorem rządu. Poza nią pozostawał Fundusz Bezrobocia, przekształcony w Fundusz Pracy. Ubezpieczeniem społ. nie byli objęci funkcjonariusze administracji państw., nauczyciele, wojskowi, pracownicy kolei i poczty, monopoli państw., a także samorządu terytorialnego, którzy korzystali ze świadczeń regulowanych przepisami służbowymi. Niezależnie od ubezpieczenia społ. wypłacano renty dla inwalidów wojennych bezpośrednio z budżetu państwa. Po II wojnie świat. nastąpił rozwój systemu zabezpieczenia społ.: ubezpieczeniem społ. objęto kolejne grupy ludności, wprowadzono nowe rodzaje świadczeń itp.

Obecnie do ubezpieczeń społ. należą świadczenia na rzecz rodziny, ludzi starych, niezdolnych do pracy, świadczenia w przypadku choroby, wypadku przy pracy. Świadczenia z ubezpieczenia społ. związane z macierzyństwem i opieką nad dzieckiem obejmują: zasiłek macierzyński w czasie urlopu macierzyńskiego, trwającego 16 tyg. po urodzeniu pierwszego dziecka, 18 tyg. po urodzeniu następnych dzieci oraz 26 tyg. po porodzie mnogim; zasiłek porodowy na każde urodzone dziecko; zasiłek wychowawczy (od 1981) wypłacany przez 2 lata w czasie urlopu wychowawczego (przez 3 lata matkom samotnym); zasiłki rodzinne, zasiłki opiekuńcze płatne w czasie sprawowania przez matkę opieki nad chorym dzieckiem; zasiłki na dzieci kalekie. Świadczeniami dla ludzi starych i niezdolnych do pracy są: emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne, świadczenia dla kombatantów i inwalidów wojennych. W 1977 wprowadzono emerytury i renty dla rolników przekazujących gospodarstwa również następcom, a nie tylko państwu. Świadczeniami emerytalno-rentowymi są objęte wszystkie grupy ludności, jednak uprawnienia emerytalno-rentowe są różnie uregulowane dla różnych grup zawodowych. Pracujący w szczególnie trudnych warunkach oraz osoby o dłuższym stażu pracy mają prawo do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (kobiety w wieku 55 lat, mężczyźni — 60). Specjalne uprawnienia i ulgi przysługują kombatantom oraz inwalidom wojennym.

Organem administrującym ubezpieczeniami społ. jest Zakład Ubezpieczeń Społ., który ustala prawa do świadczeń i je wypłaca. Środki finansowe na świadczenia z ubezpieczeń społ. pochodzą ze składek, które nie są płacone bezpośrednio przez pracowników, lecz odprowadzane do ZUS przez zakłady pracy w formie procentu od funduszu płac.