Polska Partia Socjalistyczna-Wolność, Równość, Niepodległość

Polska Partia Socjalistyczna-Wolność, Równość, Niepodległość (PPS-WRN), właśc. Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi-Wolność, Równość, Niepodległość, od V 1944 Polska Partia Socjalistyczna,

konspiracyjna partia polityczna, kontynuatorka PPS, utworzona X 1939 przez część jej kierownictwa — K. Pużaka, Z. Zarembę.

PPS-WRN wraz z działającym na uchodźstwie Kom. Zagr. PPS (przewodniczący H. Lieberman, następnie J. Kwapiński i J. Stańczyk) tworzyły jedno z gł. pol. stronnictw polit. w okresie II wojny światowej, jej reprezentanci wchodzili w skład: rządu RP na uchodźstwie (1944–47 T. Arciszewski był premierem), Delegatury Rządu RP na Kraj (m.in. zast. delegata był A. Pajdak), Polit. Kom. Porozumiewawczego, następnie Krajowej Reprezentacji Polit. i RJN (przewodniczący Pużak). Przedstawiciele PPS-WRN współtworzyli: Radę Pomocy Żydom (przewodniczący J. Grobelny, R. Jabłonowski) i Społ. Kom. Antykomunist. (przewodniczący F. Białas). PPS-WRN kierowało Centralne Kierownictwo Ruchu (przewodniczący Arciszewski); inni działacze: A. Bień, J. Dzięgielewski, J. Cyrankiewicz, Z. Żuławski. Początkowo PPS-WRN miała charakter kadrowy, stopniowo rozbudowywana, 1944 razem z organizacjami zbrojnymi liczyła ok. 90 tys. czł., w tym 80% robotników; podstawową komórką organizacyjną była tzw. piątka; najsilniejsze wpływy partia osiągnęła w Warszawie, Krakowie, Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi, Częstochowie, Piotrkowie Trybunalskim, Lublinie, Radomsku, Ostrowcu Świętokrzyskim. PPS-WRN powołała organizacje zbrojne: Gwardię Ludową WRN (1940 wcieloną do ZWZ z zachowaniem autonomii), Milicję Robotniczą Polskiej Partii Socjalistycznej-Wolność, Równość, Niepodległość, Socjalist. Oddziały Bezpieczeństwa (straż porządkowa), Straż Przem. oraz konspiracyjne związki zawodowe. PPS-WRN popierając zasadnicze cele wojenne Polski, sformułowane przez władze RP na uchodźstwie, odrzuciła politykę rządu wobec ZSRR (IX 1941–III 1943 zawiesiła uczestnictwo w Polit. Kom. Porozumiewawczym). W 1941 sformułowała program na okres powojenny (program Polski Lud.) — zapowiadała przeprowadzenie zasadniczych reform społ., m.in. wzmocnienie ustroju demokracji parlamentarnej, uspołecznienie dużego i średniego przemysłu, demokratyzację kultury i oświaty, oddzielenie Kościoła od państwa, równouprawnienie mniejszości nar. z wyjątkiem niem., ogólnoeur. związek narodów. Organy prasowe: „Informator”, „WRN”, „Robotnik w Walce”, „Robotnik”, „Wolność”, „Wieś i Miasto”, „Płomienie”, „Do szeregu”, „Kronika Okupacji Niemieckiej”, „Naprzód”. W 1944–45 próby PPS-WRN podjęcia jawnej, legalnej działalności na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. i porozumienia z tzw. odrodzoną PPS zostały uniemożliwione przez działaczy związanych z PPR; VII 1945 partia rozwiązała się. Część jej działaczy, po odmowie władz państw. zalegalizowania Pol. Partii Socjalno-Demokr., utworzonej przez Żuławskiego, wstąpiła do PPS; inni kontynuowali działalność w konspiracji (Niezależna Pol. Partia Socjalist.) i na uchodźstwie (Związek Socjalistów Pol., Centralny Kom. PPS w Londynie); 1948 w procesie polit. kilku działaczy (m.in. Pużaka) skazano na kary wieloletniego więzienia.