Polska. Muzyka. Od początków do XVII w

Polska. Muzyka. Od początków do XVII w.

Z okresu sprzed X w. najlepiej jest potwierdzone instrumentarium muz. (m.in. piszczałki, rogi, gęśle, grzechotki). Wraz z chrystianizacją kraju zaczęto uprawiać chorał gregoriański (w Poznaniu od 968) — pierwsze zachowane zapisy z XI w. (Sakramentarz tyniecki, gnieźnieńskie Missale plenarium). Z kultem rodzimych patronów były związane tzw. historie rymowane, sekwencje i hymny (m.in. Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielc). Najstarsza znana pol. pieśń Bogurodzica powstała prawdopodobnie przed 1300. Z XIV i XV w. zachowało się ok. 60 1-głosowych pieśni rel. z pol. tekstami, m.in. Żołtarz Jezusów Władysława z Gielniowa. Muzyka na dworze król. rozwijała się od XI w. (pierwsza stała kapela za panowania Jadwigi i Władysława II Jagiełły). Muzykę wielogłosową uprawiano już od 2. poł. XIII w. (motet, conductus); eur. poziom osiągnęła twórczość Mikołaja z Radomia. Z 1. poł. XV w. pochodzą anonimowe wielogłosowe utwory świeckie, m.in. pieśni żaków.

Zwiastunami odrodzenia w 2. poł. XV w. były wielogłosowe utwory do tekstów pol. (Chwała Tobie Gospodzinie, O nadroższy kwiatku, Bądź wiesioła). Głównym ośr. muz. w XVI w. był Kraków (kapela król., kapela rorantystów). Utwory rel. z tekstem łac. tworzyli: Mikołaj z Chrzanowa, Mikołaj z Krakowa, a zwłaszcza Wacław z Szamotuł (motety), K. Borek (msze), Marcin Leopolita (msze, motety), później M. Zieleński (Offertoria i Communiones, wyd. 1611). Rozwijała się pol. wielogłosowa pieśń świecka (Aleć nade mną Wenus, Pieśni Kalliopy słowieńskiej 1588 — K. Klabona). Polską pieśń rel., której gł. źródłem były kancjonały dysydenckie (m.in. J. Seklucjana), tworzyli: Wacław z Szamotuł, C. Bazylik, Mikołaj Gomółka (Melodie na psałterz polski 1580). Bogatą twórczość instrumentalną przekazują tabulatury organowe (Jana z Lublina, klasztoru Św. Ducha w Krakowie) i lutniowe z utworami W. Bakfarka, W. Długoraja, Jakuba Polaka.

W okresie baroku nastąpił rozkwit kapel magnackich, zespołów kośc. i mieszczańskich. Z inicjatywy Władysława IV Wazy powstała na dworze król. w Warszawie stała scena operowa. W muzyce rel. oprócz dawnej wok. mszy, motetu, hymnu pojawiły się ich formy wok.-instrumentalne utrzymane w stylu koncertującym (M. Mielczewski, B. Pękiel, D. Stachowicz, S.S. Szarzyński, J. Różycki, G.G. Gorczycki, M. Zwierzchowski); kultywowano też formy litanii, nieszporów, pastorałki łac. i pol. (J. Kobierkowicz). Rozwijała się twórczość organowa (Tabulatura pelplińska 1620–40), lutniowa i kameralna (A. Jarzębski, Mielczewski, Szarzyński). Wysoki poziom osiągnęło lutnictwo (Dankwartowie, Grobliczowie), budownictwo organów (Olkusz, Leżajsk, później Oliwa).

Wacław z Szamotuł, Motet Nunc sera vere (introit) na uroczystość św. Piotra i Pawła na cztery głosy z tabulatury wokalnej z XVI w.