Polska Marynarka Wojenna
 
Encyklopedia PWN
Polska Marynarka Wojenna (PMW),
część polskich sił zbrojnych przeznaczona do obrony granic morskich państwa.
W XV w. powstała pierwsza flota wojenna w Polsce — flota kaperska Gdańska. W XVI w., za panowania Zygmunta II Augusta, Polska miała stosunkowo silną flotę kaperską. Rozkwit regularnej floty król. nastąpił za Zygmunta III Wazy i Władysława IV Wazy (1626 utworzono Komisję Okrętów Król.); po śmierci Władysława IV nastąpił jej szybki upadek. Nowoczesna pol. marynarka wojenna powstała dopiero po I wojnie świat., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, jeszcze przed uzyskaniem dostępu do morza (10 II 1920); organizowana na mocy dekretu Naczelnika Państwa J. Piłsudskiego z 28 XI 1918; początkowo w Modlinie utworzono zalążek flotylli wiślanej, później powstała flotylla pińska, które wraz z pułkiem mor. sformowanym w Toruniu (załogi przyszłych okrętów) walczyły w wojnie pol.-bolszewickiej 1919–20. W V 1919 powołano jednolite dowództwo PMW — szefowie Kierownictwa Marynarki Wojennej: wiceadmirał K. Porębski (do 1925), wiceadmirał J. Świrski (do 1947); dow. floty: Świrski (do 1925), kontradmirał J. Unrug; I 1920, po objęciu pol. wybrzeża, rozpoczęto w Pucku formowanie floty mor., 1920–21 weszły do służby 2 kanonierki (Komendant Piłsudski, Generał Haller) zakupione w Finlandii oraz 4 trałowce nabyte w Danii, z których utworzono zespół ćwiczebno-szkoleniowy. Do końca lat 20. gł. siłę pol. floty tworzyło 6 torpedowców otrzymanych w wyniku podziału floty niem. przez państwa ententy (Kaszub, Krakowiak, Kujawiak, Mazur, Podhalanin, Ślązak); w składzie PMW były również żaglowce szkolne: Lwów (do 1929), Iskra (od 1928), mor. dywizjon lotn. oraz okręty pomocnicze; od 1926 gł. bazą floty był port w Gdyni (na Oksywiu). W 2. poł. lat 20. rozpoczęto budowę nowoczesnych okrętów, od 1932 stopniowo wchodziły do służby, zbud. we Francji, a później Wielkiej Brytanii i Holandii, niszczyciele (Wicher, Burza, Błyskawica, Grom), okręty podwodne (Wilk, Ryś, Żbik, Orzeł, Sęp), stawiacz min Gryf; 1934–35 w stoczniach krajowych zbud. 4 trałowce (minowce: Czajka, Jaskółka, Mewa, Rybitwa); 1938–39 rozpoczęto w stoczni marynarki wojennej w Gdyni przygotowania do budowy niszczycieli. W rozbudowie floty wojennej uczestniczyło społeczeństwo pol., działała Liga Morska i Kolonialna, ze środków zgromadzonych przez Fundusz Obrony Mor. (FOM) sfinansowano budowę okrętu podwodnego Orzeł; jednocześnie przygotowywano lądową obronę pol. wybrzeża, od 1935 na Helu istniała bateria artylerii mor. im. H. Laskowskiego; VII 1939 utworzono Mor. (komandor S. Frankowski) i Lądową (pułkownik S. Dąbek) Obronę Wybrzeża. Bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej 30 VIII 1939 odpłynął do Wielkiej Brytanii zespół 3 niszczycieli (Błyskawica, Burza i Grom), który miał osłaniać konwoje mor. z zaopatrzeniem dla Polski; pozostałe okręty walczyły z przeważającymi siłami floty niem. (2 pancerniki szkolne, 3 krążowniki, 10 niszczycieli i kilkadziesiąt mniejszych okrętów); toczyły pojedynki artyleryjskie z okrętami przeciwnika, wspierały działania obrony lądowej na Oksywiu, stawiały zagrody minowe; w wyniku nalotów lotnictwa niem. większość okrętów została zatopiona (3 IX — Wicher i Gryf, 14 IX — minowce); na lądzie: do 7 IX broniła się załoga Westerplatte, do 12 IX trwała obrona Gdyni, a do 19 IX Kępy Oksywskiej (15 tys. żołnierzy i marynarzy); 2 X poddała się załoga Helu (ponad 3,5 tys. ludzi); okręty podwodne patrolowały Zat. Gdańską, później środkowy Bałtyk, następnie 3 okręty zostały internowane w Szwecji, 2 przedarły się do Wielkiej Brytanii. PMW, licząca X 1939 5 okrętów (800 marynarzy), była stopniowo rozbudowywana o wydzierżawione przez admiralicję bryt. okręty: krążowniki lekkie (1943 — Dragon, a po jego zatopieniu 1944 — Conrad), niszczyciele (1940 — Garland, Piorun, 1941 — Krakowiak, Kujawiak, 1942 — Ślązak, Orkan), okręty podwodne (1941 — Sokół, Jastrząb, 1942 — Dzik), 6 ścigaczy oraz okresowo fr. niszczyciel, 2 patrolowce i 2 ścigacze; 1945 PMW liczyła 1 krążownik lekki, 6 niszczycieli, 3 okręty podwodne i ścigacze (prawie 4 tys. marynarzy). Okręty PMW walczyły w bitwie o Atlantyk, m.in. w osłonie konwojów mor. z zaopatrzeniem wojennym z Ameryki Północnej do Wielkiej Brytanii, Murmańska i na Maltę; uczestniczyły w wielu operacjach alianckich: 1940 w obronie Norwegii w rejonie Oslo i Narwiku, później w ewakuacji wojsk alianckich spod Dunkierki, V 1941 w pościgu za pancernikiem niem. Bismarck, 1941–44 w działaniach na Morzu Śródziemnym, w Normandii, 1944 w bitwach mor. pod Ouessant (8–9 VI) i koło wyspy Jersey (14 VI). Podczas działań wojennych pod banderą pol. walczyły 52 okręty, które brały udział w eskortowaniu prawie 800 konwojów, stoczyły 40 walk z okrętami nawodnymi nieprzyjaciela i 175 z podwodnymi; zniszczyły 9 okrętów wojennych wroga, 39 transportowców i 20 samolotów; PMW straciła 6 okrętów i 445 marynarzy. Po zakończeniu działań wojennych, V i IX 1946 okręty wojenne przekazano Wielkiej Brytanii, III 1947 PMW została rozwiązana, a marynarze wstąpili do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia.
W kraju oficerowie rezerwy marynarki wojennej utworzyli 1941 organizację konspiracyjną „Alfa”, którą 1942 wcielono do AK (1943 powstał wydział marynarki wojennej KG); prowadzono wywiad, sabotaż, przygotowywano kadry i projekty odbudowy po wojnie zaplecza dla floty wojennej.
Po utworzeniu WP podporządkowanego PKWN, rozpoczęto XI 1944 formowanie I samodzielnego batalionu mor., a od VII 1945 tworzenie PMW, które prowadziła sowiecka misja wojsk. (szef misji został mianowany dow. PMW); przyjęto wzory sowieckie i planowano operacyjne podporządkowanie Flocie Bałtyckiej w przypadku konfliktu zbrojnego; do VI 1946 część granicy mor. Polski ochraniały jednostki Floty Bałtyckiej ZSRR; X 1945 powróciły do kraju okręty podwodne internowane w Szwecji (Sęp, Ryś, Żbik); XII 1945 dowództwo PMW przejęli oficerowie pol.; III 1946 do kraju sprowadzono odnalezione w Niemczech 4 trałowce (Czajka, Mewa, Rybitwa, Żuraw), jednocześnie z rozliczeń z tytułu reparacji wojennych PMW otrzymała z ZSRR 23 okręty (trałowce, ścigacze okrętów podwodnych, kutry torpedowe); VII 1947 powrócił z Wielkiej Brytanii do kraju niszczyciel Błyskawica; 1948 flotę uzupełniły 3 trałowce zakupione w Wielkiej Brytanii; 1949 PMW dysponowała m.in. zróżnicowanym zespołem okrętów, eskadrą lotnictwa, 2 bateriami artylerii nadbrzeżnej; liczyła ponad 6 tys. marynarzy, dowodzonych gł. przez oficerów pol. wywodzących się z przedwojenej PMW. Po 1950 nastąpiła rozbudowa PMW; do służby weszło kilkadziesiąt okrętów wydzierżawionych od ZSRR i zbud. w stoczniach krajowych (od 1954); 1951 sprowadzono z Wielkiej Brytanii do Polski niszczyciel Burza; dowództwo PMW przejęli oficerowie sowieccy, 1951–56 obowiązywał zmieniony wzór mundurów i proporzec PMW; 1956 liczyła m.in. 45 okrętów bojowych, dyw. lotnictwa i ok. 15 tys. marynarzy. Od 1948 represjonowano kilkuset oficerów i marynarzy, m.in. VII 1952 w procesie tzw. grupy kierownictwa konspiracji Marynarki Wojennej 5 osób skazano na karę śmierci — 3 wyroki zostały wykonane (1956 oficerów zrehabilitowano). Po 1956 odeszli z PMW oficerowie sowieccy, zmodernizowano i rozbudowano flotę (1971 liczyła ok. 20 tys. marynarzy, 35 okrętów bojowych, w tym 3 niszczyciele — 1 rakietowy Warszawa, i 93 inne jednostki — trałowce, kutry trałowe, okręty desantowe); w następnych latach wprowadzano nowe typy okrętów, wybud. gł. w stoczniach pol.: okrętów desantowych, kutrów rakietowych i torpedowych; na pocz. lat 80. PMW liczyła ponad 260 jednostek pływających, w tym 71 okrętów bojowych; dow. PMW m.in.: kontradmirał M. Abramow (1945), kontradmirał A. Mohuczy (1945–47), kontradmirał W. Steyer (1947–50), wiceadmirał W. Czerokow (1950–53), wiceadmirał Z. Studziński (1955–69), admirał L. Janczyszyn (1969–86), wiceadmirał P. Kołodziejczyk (1986–89), admirał floty (do 1997 wiceadmirał, 1997–2002 admirał) R. Łukasik (1996–2003), admirał floty R. Krzyżelewski (2003), wiceadmirał Andrzej Karweta (2007–10), admirał floty T. Mathea (2010–13).
Bibliografia
Cz. CIESIELSKI, W. PATER, J. PRZYBYLSKI Polska Marynarka Wojenna 1918–1980, Warszawa 1992.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Niemieckie okręty przejęte przez Polskę w 1920 r. fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia