Polska. Gospodarka. Handel zagraniczny

Polska. Gospodarka. Handel zagraniczny.

Wymiana towarowa Polski z zagranicą w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości (do 1921) była uzależniona od systemu reglamentacyjnego. Ustaleniu jej rozmiarów stoi na przeszkodzie znaczny w tym czasie przemyt i nieustabilizowane stosunki walutowe.

Jednocześnie tworzyły się instytucje handlu zagr., jednolity system celny (pierwsza taryfa celna, mało skuteczna ze względu na funkcjonowanie w kraju 3 różnych walut i dużą inflację, powstała 1919), podpisywano międzynar. umowy handl. przyznające obustronnie klauzule największego uprzywilejowania (pierwsza 1921 z Rumunią). W 1924 wprowadzono jednolitą walutę — złoty, powstała nowa, skuteczniejsza taryfa celna (podwyższono stawki celne na większość towarów, obniżono — na artykuły powszechnego spożycia); handel zagr. dynamicznie się rozwijał. Światowy kryzys gosp. (1929–35) i powszechna w tym czasie tendencja maks. ograniczania importu i promowania eksportu spowodowała znaczny spadek obrotów w handlu międzynar.; w Polsce wzrosła ingerencja państwa w handel zagr.; mimo dużych kosztów wewn. (do 700 mln zł rocznie), prowadzono politykę dumpingu (znacznie niższe ceny eksportowe niż wewn., często poniżej kosztów produkcji), ustanowiono różnorodne ulgi i ułatwienia dla eksporterów, m.in. zwroty ceł, premie wywozowe, ułatwienia kredytowe, zniżki przewozowe. W 1933 wprowadzono nową taryfę celną ograniczającą import; po zakończeniu kryzysu zniesiono częściowo ograniczenia importowe, preferując dobra inwestycyjne; jednak do 1939 zaznaczała się ingerencja państwa w tę dziedzinę gospodarki.

W 1921–29 stale wzrastały obroty handlu zagr. (ok. 4 mld — 1923, ok. 6,5 mld zł — 1929); mimo to saldo bilansu handl. (poza 1923 i 1926) było ujemne (pokrywane kredytami zagr. i in. aktywami) i wynosiło od ponad 300 mln zł w 1922 do ponad 850 mln w 1928; lata wielkiego kryzysu to okres ponad trzykrotnego spadku obrotów (do ok. 1,8 mld zł, 1935) i jednocześnie, w wyniku interwencjonizmu państw., dodatniego bilansu handl. (60–400 mln zł); poprawa sytuacji gosp. (zarówno w Polsce jak i na świecie) spowodowała ożywienie w handlu zagr.; w Polsce obroty wzrosły do ok. 0,5 mld dol. USA w 1938, polityka uprzemysłowienia kraju sprzyjała wzrostowi importu, mimo to bilans handl. 1939 ponownie był ujemny. Do 1938 gł. partnerem handlowym Polski były Niemcy; wojna gosp. (celna) z zachodnim sąsiadem, trwająca 1925–34, spowodowała konieczność nawiązania przez Polskę nowych kontaktów; od 1938 najważniejszymi partnerami Polski były: W. Brytania, USA, Niemcy. W okresie II Rzeczypospolitej Polska eksportowała surowce (gł. węgiel) i półfabrykaty (ok. 60% eksportu, 1938) oraz artykuły rolno-spoż. (ok. 36%); wraz z rozwojem przemysłu pojawił się również niewielki eksport maszyn i urządzeń (1,3% łącznie ze środkami transportu, 1938). Import był związany z dużym zapotrzebowaniem Polski na artykuły żywnościowe i powszechnego użytku, surowce oraz sprzęt wojsk.; początkowo udział maszyn i urządzeń nie przekraczał 10% całego importu, 1924–28 nastąpił jego wzrost do ok. 13%; w roku 1938 Polska importowała gł. maszyny, urządzenia i środki transportu (14,8% importu), surowce włókiennicze (18,9%), artykuły spoż. (9,1%). Po II wojnie świat., do 1990, organizacja handlu zagr. była oparta na zasadzie monopolu państw.; wraz z wprowadzeniem reguł gospodarki rynkowej (1990) dokonano liberalizacji handlu zagr.; zniesiono większość koncesji, umożliwiono prowadzenie transakcji handl. osobom fiz. i prawnym, prawie całkowicie zlikwidowano ograniczenia ilościowe w eksporcie i imporcie; równocześnie wprowadzono wewn. wymienialność złotego oraz taryfę celną dotyczącą importu ze wszystkich krajów świata (do 1989 import z państw RWPG nie był objęty cłem); dla niektórych towarów importowanych ustala się corocznie kontyngenty bezcłowe, np. dla samochodów osobowych i niektórych urządzeń elektronicznych; w systemie regulacji eksportu środki adm. stosuje się w ograniczonym zakresie, gł. w postaci pozwoleń wywozu i kontyngentów eksportowych, których istnienie wynika z ograniczeń nakładanych na Polskę przez kraje wysoko rozwinięte — dotyczą one m.in. eksportu wyrobów włók. do krajów Unii Eur., wyrobów tekstylnych i odzież. do Kanady, Norwegii, Szwecji i USA. Obowiązek uzyskania pozwoleń wywozu obejmuje gł. towary objęte koncesjonowaniem, te, na których wywóz ustalono kontyngenty ilościowe lub wartościowe, oraz dokumentację nauk.-techniczną. W wyniku liberalizacji handlu zagr. powstają liczne prywatne firmy handl., zaawansowany jest proces prywatyzacji przedsiębiorstw państw.; 1990–93 sprywatyzowano 34% wszystkich jednostek handlu zagr., m.in. do końca 1993 na drodze kapitałowej sprywatyzowano PSM C. Hartwig Gdańsk; Rolimpex i Stalexport przekształcono w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, których akcje zostały 1994 wprowadzone do publicznego obrotu; wśród państw. spółek prawa handl. 1990–93 na drodze kapitałowej (sprzedaż udziałów, akcji Skarbu Państwa) sprywatyzowano 8 spółek, tj. Elektrim, BRE, Animex, Agros Holding, Budimex, Labimex, PolMot Holding, Universal. Udział sektora prywatnego w eksporcie 2002 wynosił 88,7% obrotów (4,9%, 1990), w imporcie — 92,3% (14,4%, 1990).

Obroty handlu zagr. 1946 osiągnęły 0,6 mld zł dewizowych w imporcie i 0,5 mld zł dewizowych w eksporcie, 1950 obroty wzrosły 4,5 razy w imporcie (do 668 mln dol. USA) i 5 razy w eksporcie (do 634 mln dol.); najwyższy w okresie PRL poziom obrotów handlu zagr. wystąpił w 2. poł. lat 70. — w eksporcie wynosił ok. 17 mld dol. USA, a w imporcie ok. 19 mld dol.; na początku lat 80. nastąpił spadek obrotów handlu zagr. w imporcie, do 10,8 mld dol. USA w 1985, w eksporcie do 11,5 mld dol. (1985); w kolejnych latach (do 1989) import ustabilizował się na poziomie ok. 11–12 mld dol. USA i 1990 gwałtownie się obniżył do 9,5 mld dol. USA; eksport w tym czasie systematycznie wzrastał do 14,3 mld dol. USA w 1990. Dynamiczny rozwój obrotów handl. z zagranicą rozpoczął się ponownie po 1990; wartość eksportu w ruchu rzeczowym towarów (tzn. przekraczających granicę) 2002 osiągnęła 41,0 mld dol. USA (295% wartości eksportu 1990), importu — 55,1 mld dol. USA (616%). Od 1970 zmniejsza się udział Polski w świat. obrotach handl. — od 1,1% (1970) do 0,3% pod koniec lat 80.; w kolejnym dziesięcioleciu sytuacja zaczęła się powoli poprawiać i udział Polski w handlu świat. wzrósł do 0,7% (2001). Saldo obrotów handlu zagr. 1950–70 było ujemne, nie przekraczało jednak w skali rocznej 170 mln dol. USA (34 mln dol. w 1950, 169 mln dol. w 1960, 60 mln dol. w 1970); od 1972 znacznie pogłębiał się deficyt w wymianie towarowej z krajami kapitalist.; zwiększał się import dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych na warunkach kredytowych; ujemne saldo obrotów handl. (z wyłączeniem krajów komunist.) wzrosło z 1 mld zł dewizowych w 1972 do 9,7 mld zł w 1976; pod koniec lat 70. deficyt zaczynał się zmniejszać, osiągając 3 mld zł dewizowych, tj. 2,1 mld dol. USA (1980). W 1981–82 w realizacji obrotów handlu zagr. wystąpiły znaczne trudności; spadek produkcji, przy konieczności kierowania towarów na rynek wewn., ograniczał możliwości eksportu i powodował niewywiązywanie się z umów i kontraktów handl.; zmniejszone wpływy dewizowe i trudności w uzyskaniu kredytów zagr. przyczyniły się do zmniejszenia importu z krajów kapitalist.; embargo nałożone na Polskę 1982 przez kraje zachodnie i szybsze ograniczenie importu niż eksportu wolnodewizowego spowodowały, że po raz pierwszy osiągnięto dodatnie saldo bilansu handl. z tzw. II obszarem płatniczym (państwa kapitalist.); od 1982 saldo obrotów w całym handlu zagr. było dodatnie i wzrosło z 653 mln dol. USA w 1985 do 4,8 mld dol. w 1990; na takie wyniki miało wpływ m.in. obniżenie konsumpcji i inwestycji, zwiększenie eksportu węgla kam. (1984 jego eksport osiągnął rekordowy poziom w historii pol. gospodarki — 43 mln t), wzrost eksportu na rynek radziecki przy jednoczesnym ograniczeniu dostaw z ZSRR (dodatnie saldo z I obszarem płatniczym zwiększyło się z 1,1 mld rubli 1988 do 4,4 mld rubli 1990); od 1991 ponownie występuje ujemne saldo bilansu handlu zagr.; 1991–2001 deficyt zwiększył się z 618 mln dol. USA do 14,2 mld dol. i dotyczył wszystkich grup krajów; dodatni bilans handl. 1994 Polska uzyskała m.in. z Niemcami, Wielką Brytanią, Niderlandami, Szwecją, Ukrainą, Litwą, Węgrami, Rumunią i Bułgarią. Udział eksportu w tworzeniu produktu krajowego brutto wynosił 28,1% (2001). Do istotnych przyczyn utrudniających rozwój pol. eksportu należą: świat. recesja gosp., utrata tradycyjnych rynków zbytu, silna koncentracja eksportu zarówno w ujęciu geogr., jak i towarowym, brak środków i instytucji finansujących handel zagr., brak systemu ubezpieczeń zagr. dostaw (1991 licencję otrzymała Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA — KUKE SA, która po 10 latach działalności nadal słabo realizuje swoje zadania statutowe, np. 2001 ochroną ubezpieczeniową objęto eksport wart 720 mln dol. USA), duże uzależnienie od koniunktury na rynkach świat. (np. kryzys gosp. w Rosji i gwałtowne załamanie 1998 eksportu do tego kraju), polityka umacniania złotego, brak jednolitej polityki promocyjnej pol. towarów.

Struktura geogr. handlu zagranicznego Polski nie wykazywała zmian przez wiele lat. Najważniejszymi pol. partnerami handl. były ZSRR, NRD i Czechosłowacja, a wśród krajów kapitalist. — RFN, której rola powoli wzrastała, zwłaszcza od 1980. Zasadnicze zmiany w strukturze geogr. eksportu nastąpiły wraz z wprowadzeniem liberalizacji gospodarki; 1989–91 znacząco wzrósł udział państw EWG (obecnie Unii Eur.), zarówno w eksporcie (z 32% do 55%) jak i w imporcie (z 34% do 49,9%), towarzyszył mu spadek udziału obrotów z państwami byłego RWPG z 34,8% do 16,8% w eksporcie oraz z 32,2% do 19% w imporcie; 1990–91 ZSRR, dotychczas gł. partner handlowy Polski (20,8% eksportu, 18,1% importu, 1989), przesunął się na drugie miejsce (eksport 11%, import 14,1%, 1991), a gł. partnerem stały się Niemcy (eksport 29,4%, import 26,5%); 1991–2001 wzrósł udział państw Unii Eur. zarówno w eksporcie (69,2%) jak i imporcie (61,4%), utrwaliła się dominacja rynku niem. (eksport 34,4%, import 24,0%), w latach 90. spadał udział obrotów z całym regionem środkowowschodniej Europy (w eksporcie z 21% w 1990 do 14,5% w 1994, w imporcie z 22% do 14,2%), ale pod koniec dekady osiągnął poziom ok. 18% (zarówno w eksporcie, jak i imporcie), wzrosła nierównowaga w wymianie handl. z krajami rozwijającymi się (eksport ok. 6%, import ponad 10%). Głównymi, poza Niemcami, partnerami handlowymi Polski są: Włochy (5,4% eksportu, 8,3% importu), Rosja (odpowiednio: 2,9%, 8,8%), Francja (5,4%, 6,8%), W. Brytania (5,0%, 4,2%), Holandia (4,7%, 3,6%), USA (2,4%, 3,4%), Belgia (3,1%, 2,7%).

Struktura towarowa eksportu 1950 była zbliżona do przedwojennej; dominującą pozycję (68%) zajmowały paliwa, surowce i materiały, eksport maszyn i urządzeń stanowił 6,7%, a produktów rolnych 25,5% całego eksportu. Do 1981 najbardziej dynamicznie rozwijał się eksport wyrobów przemysłu elektromaszynowego (ich udział wzrósł do 45,2%), chem. (9,6%) i lekkiego (8,6%), spadał natomiast udział w eksporcie paliw i energii (do 10,4%), artykułów spoż. i rolnych (7,0%); następne dziesięciolecie i pocz. lat 90. przyniosły kolejne zmiany w strukturze towarowej eksportu; znacznie spadł udział eksportu wyrobów przemysłu elektromaszynowego (do 25,8%, 1994), zwiększyła się natomiast rola przemysłu lekkiego (14,7% eksportu) i metalurgicznego (13,7), na zbliżonym poziomie kształtował się eksport wyrobów chem., drewno-papierniczych i rolno-spoż. (po ok. 10%). Najważniejszymi artykułami eksportowymi 2001 były: samochody osobowe, silniki spalinowe tłokowe i części, artykuły spoż. (w tym m.in. świeże oraz mrożone owoce i warzywa, a także przetwory owocowe, mleko i śmietana, czekolada i wyroby czekoladowe, mięso, drób i ich przetwory), węgiel kamienny i brykiety, wyroby gotowe walcowane płaskie, sztaby, kątowniki, drut i in., wyroby z kauczuku, aluminium i produkty z aluminium, papier, karton itp., miedź, stopy miedzi i wyroby z miedzi, szkło i wyroby ze szkła, drewno i wyroby drewniane.

W imporcie największe zmiany 1989–91 nastąpiły w relacjach pomiędzy importem zaopatrzeniowo-inwestycyjnym a konsumpcyjnym; udział w imporcie towarów przeznaczonych na bieżące potrzeby produkcji spadł w tym czasie z 61,1% do 45,6%, zaś wykorzystywanych na inwestycje wzrósł z 12,6% do 17%, podczas gdy udział importu konsumpcyjnego zwiększył się z 12,9% do 32,7%; w kolejnych latach wzrósł udział w imporcie towarów zaopatrzeniowych (do 57,1%, 2001) i inwestycyjnych (do 18,1%), spadł towarów konsumpcyjnych (do 20,8%). W strukturze importu 2001 dominowały maszyny, wyroby i sprzęt transportowy, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny — 36% (1981 — 30,6%), chemikalia i tworzywa sztuczne — ok. 17% (1981 — 11,7%), ponadto surowce energ. (ok. 8%), wyroby włókiennicze (ok. 6%). Szczególnie istotny dla pol. gospodarki jest import ropy naft. i gazu ziemnego; ponadto importuje się produkty naft. i syntet. paliwa płynne, rudy żelaza, metali rzadkich, boksyty, cynę, zboża, maszyny i urządzenia hutn. i odlewnicze oraz dla przemysłu spoż., precyzyjnego, wyroby z tworzyw sztucznych, samochody, sprzęt elektroniczny i elektrotechniczny, chemikalia.

Od 1990 Polska podejmuje działania w kierunku szerszego otwarcia na świat. rynki eksportowe. W 1993 weszło w życie Środkowoeur. Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) podpisane przez Polskę, Czechy, Słowację i Węgry; przewidujące zniesienie ceł na artykuły przem. do końca 1997. Pod koniec 1993 zaczęła obowiązywać umowa o stopniowym tworzeniu strefy wolnego handlu artykułami przem. między Polską a państwami EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu); artykuły rolno-spoż. objęto odrębnymi dwustronnymi porozumieniami; 1995 wraz z przystąpieniem Austrii, Finlandii i Szwecji do Unii Eur. umowa straciła swoje znaczenie. W 1994 wszedł w życie Układ o Stowarzyszeniu ze Wspólnotami (stowarzyszenie z Unią Eur.). W II 1995 Polska ratyfikowała porozumienie wynikające z ustaleń dotyczących handlu międzynar. przyjętych w akcie końcowym Rundy Urugwajskiej GATT. Zgodnie z tymi postanowieniami zmianie musi ulec wiele norm prawnych regulujących wymianę handl. z zagranicą; ponadto od VII 1995 nie mogą obowiązywać jakiekolwiek, poza taryfą celną, bariery chroniące rynki krajów członkowskich; opłaty wyrównawcze muszą zostać staryfikowane (wprowadzone do taryfy celnej), której stawki zgodnie z ustalonym harmonogramem będą systematycznie obniżane, np. cła chroniące pol. rynek są 2001 niższe o 41%; ważna jest również stopniowa (rozłożona na 6 lat) redukcja subsydiów do artykułów rolnych i zniesienie subsydiów do innych towarów. Wraz z wstąpieniem Polski do Unii Eur. nastąpiło zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi.

Zadłużenie zagraniczne.

W okresie II RP państwo pol. zaciągało różnorodne kredyty zagr.; w pierwszym okresie po odzyskaniu niepodległości były to gł. pożyczki na zakup żywności i wyposażenie wojska; 1918–20 w związku z wojną pol.-bolszewicką uzyskano 272 mln dol. USA, gł. w postaci dostaw towarów (99% wartości kredytów, z tego tylko ok. 10% stanowiły surowce i dobra inwestycyjne). W 1924–25 pozyskaniu kredytów towarzyszyło udzielanie wierzycielom różnych przywilejów, np. 12,5 mln dol. USA pożyczone Polsce przez Włochów było związane z prawem dostarczania przez nich tytoniu dla Pol. Monopolu Tytoniowego, 6 mln dol. USA od szwedz. koncernu Kreugera — z prawem dzierżawy monopolu zapałczanego (przedłużono je 1933 w związku z drugim kredytem — 32 mln dol. USA). 1927 rząd USA udzielił Polsce kredytu (62 mln dol. USA i 2 mln funtów bryt.) na ustabilizowanie waluty. Lata wielkiego kryzysu gosp. nie sprzyjały pozyskiwaniu pożyczek zagr.; dopiero 1933 Polska uzyskała od firm bryt. 2 mln funtów na elektryfikację węzła warsz., a 1934 — 4,8 mln funtów na dostawy dla PKP; 1936 uzyskano kredyt na cele wojsk. i inwestycyjne od Francji, 1939 kredyty towarowe od Francji i Wielkiej Brytanii. Głównymi wierzycielami Polski 1938 były: USA, Francja, W. Brytania. Po II wojnie światowej Polska podjęła spłaty części przedwojennych zobowiązań; zaciągała również nowe kredyty. Wobec ogromnych zniszczeń wojennych Polska była w dużym stopniu uzależniona od pomocy zagr.; w pierwszych latach była to gł. bezzwrotna pomoc z ZSRR i do 1947 organizacji UNRRA (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy). Odrzucając 1947 amer. plan Marshalla Polska uzależniła się w pełni od ZSRR; kredyty inwestycyjne i na dostawy żywności (1945–49 ok. 1 mld rubli) miały być spłacone m.in. dostawami pol. węgla kam. (ceny rozliczeniowe ustalono znacznie poniżej cen świat.). Wojna w Korei (1950–53) i rozpoczęcie zimnej wojny prawie całkowicie zahamowały kontakty handl. i finansowe z krajami zachodnimi; po 1955 sytuacja uległa poprawie. W 1956 podpisano porozumienie z ZSRR zmniejszające zadłużenie Polski o ok. 0,5 mld dol. USA w wyniku przeliczenia cen eksportowanego od 1945 węgla na ceny światowe. W 1957 zostały uregulowane niektóre sporne zagadnienia finansowe z USA, m.in. odszkodowania za znacjonalizowane 1946 mienie obywateli i firm amer.; w tym samym roku Polska otrzymała kredyt od USA na zakup zboża; zadłużenie kraju wynosiło 232 mln dol. USA. W 1960 dług zwiększył się do 1752 mln dol. USA; polityka antyimportowa lat 60. doprowadziła do jego obniżenia do 716 mln dol. USA w 1967; była to jednak sytuacja przejściowa — 1970 zadłużenie ponownie wzrosło do ok. 1,7 mld dol. USA, w tym 1 mld wobec państw kapitalistycznych. Na pocz. lat 80. zadłużenie Polski w walutach wymienialnych wynosiło 25–27 mld dol. USA. Wysokość zobowiązań 1985 była równa 2,5-krotnej wartości rocznych wpływów dewizowych uzyskiwanych z eksportu. Wynikało to z błędnej polityki gosp. lat 70.; przekroczono bezpieczne granice zadłużenia; zakładano, że zakup licencji, technologii, wyposażenia inwestycyjnego pozwoli na uruchomienie produkcji konkurencyjnej na rynkach zachodnich; duża część kredytów zagr. została nieracjonalnie wykorzystana, przynosząc niskie w stosunku do nakładów efekty. Sytuację pogarszało zaciąganie po 1975 oprócz kredytów inwestycyjnych coraz większych pożyczek na zakup zbóż, pasz, materiałów oraz surowców dla przemysłu. Brak możliwości rozwoju eksportu na pocz. lat 80. oraz skala długu powodowały niewywiązywanie się Polski z płatności. Ponadto restrykcje ze strony państw zachodnich i USA, związane z wprowadzeniem stanu wojennego, uniemożliwiały zaciąganie nowych kredytów. W 1981 Polska zgłosiła swoją kandydaturę do Międzynar. Funduszu Walutowego i Banku Świat., ale nie została przyjęta. W tym okresie powiększyło się zadłużenie wobec państw komunist.; 1982 wynosiło 3,7 mld rubli transferowych. Po 1985 nastąpiła pewna normalizacja stosunków finansowo-kredytowych z krajami zachodnioeur. i USA; 1985 w Paryżu podpisano porozumienie z grupą Klubu Paryskiego (zrzesza zagr. banki państw., wobec których Polska jest zadłużona); uzyskano przesunięcie spłaty długów z 1982–84 na okres 1991–97. W 1986 przyjęto Polskę do Międzynar. Funduszu Walutowego i Banku Światowego.

Do 1991 Polska spłaciła ok. 10 mld dol. USA wynikających z umów, które zawarła z wierzycielami o restrukturyzacji i refinansowaniu kolejnych partii długu. Jednocześnie zadłużenie kraju uległo podwojeniu, do 48,5 mld dol. USA w 1991. W tym samym roku została podpisana kolejna umowa z Klubem Paryskim o redukcji i restrukturyzacji pol. zobowiązań; warunkiem realizacji tej umowy było spełnienie wymagań zawartych w porozumieniu z Międzynar. Funduszem Walutowym oraz zawarcie umowy zawierającej podobne ustalenia (gł. stopień redukcji zadłużenia) z wierzycielami skupionymi w Klubie Londyńskim (zagr. banki komercyjne); najważniejsze kryteria to utrzymanie: ustalonego poziomu rezerw walutowych netto, określonego deficytu budżetowego, zadłużenia sektora rządowego w NBP i innych bankach. W IV 1991 państwa Klubu Paryskiego zmniejszyły pol. zadłużenie o 30%; drugi etap redukcji (zarówno odsetek jak i kapitału podstawowego), o kolejne 20% nastapił IV 1994, po uzyskaniu pozytywnej opinii Rady Wykonawczej Międzynar. Funduszu Walutowego o realizacji porozumienia i podpisaniu wstępnego porozumienia z Klubem Londyńskim; zgodnie z umową pierwsze niewielkie raty kapitałowe Polska zaczęła spłacać 1995. Polska podpisała również porozumienie z 3 członkami Klubu Paryskiego — Francją, Szwajcarią i USA w sprawie konwersji części spłacanego długu na inwestycje proekol.; USA i Szwajcaria przeznaczyły na ten cel po 10% rocznej spłaty, Francja — 1%; łącznie będzie to 470 mln dol. USA rozłożonych na 17 lat. W 1989 Polska wstrzymała obsługę średnio- i długoterminowych kredytów wobec wierzycieli z Klubu Londyńskiego; 1994, po trwających od 1990 negocjacjach, podpisano z Klubem Londyńskim umowę w sprawie redukcji i restrukturyzacji pol. długu — umorzono część (0,87 mld dol. USA) zaległości odsetkowych, wykupiono 3,25 mld dol. USA długu (w cenie 38–41 centów za dolara), pozostałe 10,27 mld dol. USA zamieniono na nowe obligacje o wartości 7,98 mld dol. USA; w rezultacie zadłużenie Polski wobec Klubu Londyńskiego zmniejszyło się (X 1994) o 6,41 mld dol. USA; ponadto przekazano do Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku obligacje skarbowe USA zakupione za 624 mln dol. USA (po 30 latach ich wartość wyniesie 4,8 mld dol. USA). Po długotrwałych negocjacjach z Rosją, reprezentującą również banki byłego RWPG, zwyciężyła tzw. opcja zerowa, czyli wzajemna redukcja zobowiązań, które 1994 stanowiły 5,8% całego pol. zadłużenia.

Zadłużenie zagr. Skarbu Państwa na koniec 2003 wynosiło ok. 34 mld dol. USA; ponad 52% to zobowiązania wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim; do największych należą: Francja, Brazylia, Austria, Niemcy, Kanada oraz USA, W. Brytania, Włochy, Japonia. Drugą, dużą grupą wierzycieli stanowią banki komercyjne skupione w Klubie Londyńskim: przeważają banki niem., amer., ponadto banki bryt., jap. i francuskie. Pozostali wierzyciele to gł. finansowe organizacje międzynar., np. Bank Światowy (5,8%). W strukturze walutowej pol. długu pod koniec lat 80. przeważał dol. USA (ponad 50% zadłużenia było wyrażone w tej walucie); w latach 1989–93 jego rola spadała gł. na rzecz marki niem. — 1993 w dol. USA było wyrażone 36% zobowiązań, a w markach niem. 22%; w końcu 1994 po zawarciu umów z Klubem Paryskim (II etap) i Klubem Londyńskim dolar USA ponownie odzyskał dominującą pozycję (51,3% zobowiązań), wzrósł do 12,3% udział franka fr., spadła do 11% rola marki niem.; po wprowadzeniu do obiegu euro stało się ono gł. walutą w strukturze pol. długu; 2003 w euro było wyrażone ponad 56% zobowiązań.

Zwiększenie obciążeń gospodarki obsługą długu łagodzi trwający od 1990 (poza 1993) wzrost eksportu; nie jest on jednak wystarczający, bowiem poziom zadłużenia 1991 przekraczał 3,6 razy wpływy z eksportu, a 1992–93 — 3,6–3,3 razy (bezpieczny poziom to zrównoważenie rocznych wpływów z eksportu z wartością długu), 1994 zmniejszył się do 2,5 a 2003 do 1,6.

Poprawia się wiarygodność kredytowa kraju; wskaźnik wiarygodności Polski jako kredytobiorcy wzrósł z 24,7 punktów 1992 (skala — 100) do 28,6 w 1993 (62 miejsce wśród 133 klasyfikowanych krajów); od 1995 trwa proces awansowania Polski przez kredytodawców z grupy krajów o dużym ryzyku do grupy o średnim ryzyku kredytowym.