Polska. Gospodarka. Budownictwo

Polska. Gospodarka. Budownictwo.

Budownictwo w okresie międzywojennym było ważnym elementem w polityce gosp. państwa, m.in. jako narzędzie walki z bezrobociem. Okresami intensywnego jego rozwoju były lata 1926–29 i 1933–39. Do największych inwestycji budowlanych należały: port w Gdyni oraz wiele obiektów w COP, m.in. elektrownie wodne w Rożnowie i Myczkowcach, cieplna w Stalowej Woli, huta żelaza i stalownia w Stalowej Woli, fabryki broni w Radomiu i Mielcu, chem. w Niedomicach; łącznie na COP przeznaczono 400 mln zł; całości inwestycji nie ukończono. W budownictwie mieszkaniowym występowały znaczne dysproporcje regionalne, a w miastach dzielnicowe. Po I wojnie świat. we wsiach wschodniej Polski ponad 95% budynków było zbud. z drewna, na krańcach południowo-wschodnich przeważały domy z gliny; jedynie w Polsce północnej i zachodniej znaczną część stanowiły budynki murowane. Wobec trudnej sytuacji mieszkaniowej, zwłaszcza na ziemiach wschodnich i południowo-wschodnich, wprowadzono wiele ulg podatkowych i możliwości kredytowych, gł. na indywidualne budownictwo tzw. tanich domów i spółdzielczość mieszkaniową (pierwsze spółdzielnie powstały 1919); 1921 rozpoczęła działalność Warsz. Spółdzielnia Mieszkaniowa (do 1939 zbudowała 3135 izb mieszkalnych), 1927 powstał Państw. Fundusz Budownictwa, 1934 — Tow. Osiedli Robotniczych (do 1938 zbudowało lub sfinansowało budowę ok. 18,2 tys. izb). W okresach intensywnego nasilenia prac budowlanych powstawało ok. 120 tys. mieszkań rocznie (w tym w miastach 38–45 tys.), znacznie mniej w latach kryzysowych; w miastach budowano obiekty o bardzo zróżnicowanym standardzie — od luksusowych budynków czynszowych do tzw. biedadomów.

W czasie II wojny światowej budownictwo rozwijało się (w niewielkim stopniu) jedynie na obszarach włączonych do Rzeszy; było to gł. budownictwo mieszkaniowe indywidualne i blokowe dla ludności niem.; nieliczne obiekty powstały dla niem. administracji, szkolnictwa i potrzeb wojennych Niemiec. W podziemiu powstawały projekty arch. i urb. będące podstawą odbudowy powojennej Polski. W Warszawie działało tajne wyższe szkolnictwo arch. i inżynieryjno-budowlane. W czasie wojny zniszczeniu lub uszkodzeniu uległo na wsi 467 tys. zagród (mieszkania dla ok. 3 mln osób), w miastach — ponad 290 tys. budynków z mieszkaniami dla ok. 6 mln osób; zniszczono ponad 800 z 1,5 tys. zakładów budowlanych. Po II wojnie świat. rozwój przemysłu budowlanego oparto na tworzeniu przedsiębiorstw państw. i zwiększaniu potencjału przedsiębiorstw spółdz.; nie objęto nacjonalizacją firm prywatnych. Przyszłość budownictwa widziano w wielkich kombinatach budowlanych i fabrykach domów; liczne małe lokalne zakłady produkujące materiały budowlane (np. cegielnie) likwidowano lub zawieszano ich działalność. W 1948 udział uspoł. przedsiębiorstw w całości działalności budolwanej wynosił 45%, 1980 doszedł do 85%. Od 1990 dynamicznie zwiększa się udział sektora prywatnego w budownictwie; 2000 w bud. firmach prywatnych pracowało 93% ogółu zatrudnionych w budownictwie (1991 — 59%), a sprzedane przez ten sektor towary i usługi stanowiły prawie 96% wartości sprzedanej budownictwa (1991 — 63%), w tym 70% wytworzyły odradzające się firmy małe i średnie (do 100 zatrudnionych).

W 1951–70 przeciętne roczne tempo wzrostu produkcji globalnej budownictwa wynosiło 8,4%, a 1971–75 zwiększyło się do 14,2%. W kolejnych pięciu latach na skutek zahamowania inwestycji nie osiągnięto przyrostu produkcji globalnej budownictwa; od 1981 jej wartość spadała (1981–85 średnio rocznie o 2,6%, w 1989–90 o 8,5%); dopiero 1991–92 gwałtowny spadek produkcji został zatrzymany, a jej globalna wartość wyniosła ok. 196 bln zł (ceny bieżące 1992); do 2000 produkcja stale wzrastała (najszybciej w latach 1997–98 — o 17% i 11%), lata 2001–03 przyniosły ponowny jej spadek.

Wielkość produkcji budowlano-montażowej po 1990 kształtowała się pod wpływem obniżonego popytu inwestycyjnego (brak środków finansowych u inwestorów — drogi kredyt); zaznaczył się natomiast wzrost popytu na prace remontowo-modernizacyjne. Na poziom realizowanej produkcji budowlano-montażowej decydujący wpływ miał wzrost (np. 1992 o 27% w porównaniu z 1991) produkcji budownictwa ogólnego (roboty ogólnobud., mieszkania i obiekty użyteczności publicznej), bowiem produkcja budownictwa specjalistycznego (m.in. roboty wodno-melioracyjne, lądowo-inżynieryjne) była w tym czasie niższa o 6%, a budownictwa produkcyjno-usługowego (m.in. prace instalacyjno-elektryczne, montaż maszyn i urządzeń) — o 14%.

Miarą rozwoju budownictwa jest wzrost w kolejnych 10-leciach liczby oddawanych do użytkowania budynków i wzrost ich łącznej kubatury; 1951–60 zwiększała się ona średnio rocznie o 55 mln m³, a 1971–80 już o 184 mln m³, w kolejnym dziesięcioleciu tempo przyrostu było słabsze (132 mln m³); 2002 łączna kubatura oddanych do użytku budynków wynosiła 93 mln m³ (1992 — 94 mln m³). Największy spadek odnotowano w budownictwie gosp. dla rolnictwa i mieszkaniowym, znaczny wzrost nastąpił w budownictwie przeznaczonym dla łączności.

Szczególną rolę w budownictwie odgrywa budownictwo mieszkaniowe (w znacznym stopniu określa warunki bytowe ludności). Do 1950 w budownictwie tym podstawowym celem była odbudowa zniszczeń powojennych; w latach 1950–55 oddano do użytku 401,5 tys. mieszkań (1,1 mln izb); w ciągu następnych 20 lat przybyło 3,7 mln mieszkań (11,8 mln izb), z tym, że w okresie 1960–65 zmniejszyła się ich średnia wielkość z 56,8 m² (1960) do 49,0 m² (w tym czasie zmniejszono również do 2,5 m standardową wysokość izb). W latach 70. nastąpiło przyspieszenie tempa rozwoju budownictwa mieszkaniowego; 1971–75 oddano do użytku 1,1 mln mieszkań, tj. o 19% więcej niż w poprzednim pięcioleciu, a 1976–80 następne 1,3 mln; zwiększyła się do 64,0 m² (1980) średnia pow. użytkowa mieszkań. Od 1985 wraz z pogłębiającym się kryzysem gosp. spadała liczba oddawanych do użytku mieszkań (trudności zaopatrzeniowe, brak uzbrojonych terenów, a po 1990 zmiana warunków kredytowych i brak źródeł finansowania). W 1996 oddano do użytku 62,1 tys. lokali mieszkalnych (1993 — 94,4 tys.) — najmniej w ciągu ostatnich 40 lat (jedynie o 2,6 tys. mieszkań więcej niż 1950); 2001 przekazano do użytku 106 tys. mieszkań; średnia powierzchnia użytkowa nowych mieszkań wynosiła w budownictwie spółdz. prawie 63 m², indywidualnym — 130 m² (2000). Wśród oddanych do użytku 2001 lokali mieszkalnych 24,3% stanowiły mieszkania spółdz., 38,3% indywidualne, 27,3% z przeznaczeniem na sprzedaż lub wynajem realizowane gł. przez deweloperów; praktycznie zaprzestano budowy mieszkań zakładowych, niewielkie znaczenie ma także budownictwo komunalne.

Ogółem w Polsce jest ok. 13 mln mieszkań (2007), w tym w miastach ok. 67% (1950 — 46%); nadal występuje niedobór mieszkań; nadal wiele mieszkań, zwłaszcza na wsi nie ma pełnego zestawu instalacji składających się na współcz. wzorzec wyposażenia, dotyczy to szczególnie mieszkań zbud. przed 1945, które stanowią 28% zasobów mieszkaniowych miast i 36% zasobów wsi. Na jakość mieszkań, gł. w budownictwie wielorodzinnym, istotny wpływ miały także stosowane technologie (m.in. wielka płyta), które przyczyniły się do pogorszenia właściwości termicznych, wzrostu akustyki, monotonii architektonicznej.

Port w Gdyni, 1938

Bełchatowskie Zagłębie Węgla Brunatnego, kopalnia w Bełchatowie