Pińczów
 
Encyklopedia PWN
Pińczów,
m. powiatowe w województwie świętokrzyskim, na pograniczu Doliny Nidy i Garbu Pińczowskiego, nad Nidą, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym.
Ludność miasta: ogółem — 10,8 tys. mieszkańców (2019)
Gęstość zaludnienia: 769,6 os/km2 (2019)
Powierzchnia: 14 km2
Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 20°32′E, szerokość geograficzna: 50°32′N
Prawa miejskie: nadanie praw — 1428
Oficjalne strony WWW: www.pinczow.com.pl
ośr. usługowy, oświat. i mieszkaniowy dla pracowników pobliskich zakładów gipsowych (Gacki); przemysł materiałów budowlanych (kamieniołomy wapienia, betoniarnia), przetwórnia owoców i warzyw, mleczarnia, młyn; ośr. turyst.; ośr. wczasów „w siodle”; muzeum regionalne. W pobliskim Michałowie stadnina koni.
Historia. W XIII w. gród; osada zał. obok zamku obronnego wzniesionego w 1. poł. XIV w., własność Oleśnickich; prawa miejskie 1428; 1436 osadzenie zakonu paulinów (przyczynili się do rozwoju sadownictwa i uprawy winnej latorośli); w XVI w. ośr. reformacji (zbór, synody, drukarnia); 1551 zał. jedno z pierwszych gimnazjów humanist. z pol. językiem wykładowym, powstała tu pierwsza gramatyka pol. P. Stratoriusa, dokonano przekładu Biblii (zw. pińczowską lub brzeską); 1559–69 gł. siedziba arian; od XVI w. liczne skupisko Żydów, uczestniczyli w Sejmie Żydów Korony; w XVI–XVII w. ośr. handlu i rzemiosła, m.in. artyst. (snycerze, złotnicy, rzeźbiarze, słynny kamieniarski warsztat arch.-rzeźbiarski Santi Gucciego); Pińczów zwano Atenami Sarmackimi. Od 1586 własność Myszkowskich, którzy usunęli z Pińczowa arian; 1601–1939 ośr. ordynacji pińczowskiej; od 1720 gimnazjum pod patronatem Akad. Krak. (1756–61 uczył się tu H. Kołłątaj); od 1772 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; w XIX w. rozwój przemysłu bawełnianego. We IX 1939 spalony przez oddziały Wehrmachtu; w czasie okupacji niem. obóz pracy przymusowej, 1942 getto (ok. 3 tys. osób), 1939–44 więzienie; rejon działalności partyzanckiej; stol. Republiki Pińczowskiej; w czasie działań wojennych zniszczony w ok. 80%, odbudowany.
Zabytki. Późnogotycko-wczesnobarok. kościół parafialny Św. Jana Ewangelisty (przed poł. XVII w.) i klasztor Paulinów (1. poł. XVII w., fragmenty got.), barok. dzwonnica (1685–91); manierystyczny kościół (przed 1615–po 1619, dekoracja wczesnobarok. 2. ćwierć XVIII w., przebud. 1684–88) i klasztor Reformatów (1686–1706); manierystyczna kaplica Św. Anny (1600, warsztat Santi Gucciego); synagoga (XVI/XVII w.); barok.-klasycyst. pałac Wielopolskich (ok. 1780, F.F. Nax?); pozostałości zamku bpa Z. Oleśnickiego (XV w., rozbudowany. w końcu XVI w. dla Myszkowskich) z manierystyczną basztą ogrodową (koniec XVI w., Santi Gucci); dom zw. drukarnią ariańską (XVI/XVII w.).
Bibliografia
Pińczów i jego szkoły w dziejach, red. J. Wyrozumski, Kraków 1979.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia