Piasecki Frank

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Piasecki Frank, ur. 24 X 1919, Filadelfia, zm. 11 II 2008, tamże,

amerykański konstruktor śmigłowców, pochodzenia polskiego.

Urodził się 24 X 1919 w Filadelfii. Ojciec Franka, Nikodem Piasecki, urodził się we wsi Bojary w powiecie wołkowyskim na Grodzieńszczyźnie. Był krawcem. Przed I wojną światową wyemigrował z Białegostoku do Filadelfii. W 1919 ożenił się z Emilią Łotocką, emigrantką z Sokala w Galicji. W ich domu dbano o zachowanie polskich tradycji i znajomości języka polskiego.

Frank Nicholas był ich jedynym dzieckiem. Rodzice widząc talent muzyczny syna, posyłali go do szkoły muzycznej, mając nadzieję, że zostanie słynnym skrzypkiem wirtuozem. Jednak Frank zainteresował się lotnictwem i w piwnicy budował modele samolotów. Wbrew woli rodziców, którzy widzieli go konserwatorium, 1936 siedemnastoletni Frank podjął inżynierskie studia mechaniczne w Filadelfi, a następnie na wydziale lotniczym na New York University, przeszedł także przeszkolenie na samolotach sportowych. W 1940 otrzymał dyplom inżyniera lotniczego. W czasie studiów pracował w wytwórni wiatrakowców Kellett Autogiro. Po dyplomie podjął pracę w wytwórni Platt Le Page, uczestnicząc w projektowaniu śmigłowca XR-1. Następnie jako aerodynamik pracował w wytwórni samolotów Budd w Filadelfii.

PV-Engineering Forum

Praca w przemyśle dawała mu utrzymanie, lecz nie zaspokajała ambicji konstruktorskich. Już w końcu 1940 skupił wokół siebie grupę młodych entuzjastów budowy śmigłowca, z którą następnie założył firmę PV-Engineering Forum (PV-Piasecki-Venzi). Z tym zespołem opracował projekt jednowirnikowego śmigłowca PV-1, który nie miał wirnika ogonowego, lecz sterowaną dyszę odrzutową na końcu kadłuba. W 1941 to wybiegające w przyszłość rozwiązanie konstruktorzy uznali za zbyt skomplikowane i PV-1 nie został zrealizowany.

W latach 1941–42 Frank Piasecki, z którym współpracowali Harold Venzi i E. Daland, zbudował w swym garażu jednowirnikowy śmigłowiec PV-2 z wirnikiem ogonowym. Mając za sobą tylko 14 godzin lotu na samolocie sportowym, 11 IV 1943, oblatał swój śmigłowiec. PV-2 był drugim w USA dobrze latającym śmigłowcem (obecnie znajduje się w Helicopter Museum w West Chester w Pensylwanii). Śmigłowiec ten uzyskał dobrą opinię dowództwa lotnictwa marynarki wojennej USA, które w I 1944 zamówiło u Piaseckiego dla Straży Ochrony Wybrzeża duży śmigłowiec transportowy do celów ratowniczych, zabierający ponad 800 kg ładunku (10 pasażerów). Było to trzykrotnie więcej niż zabierały istniejące śmigłowce amerykańskie. Piasecki zaprojektował śmigłowiec PV-3 (oznaczenie wojskowe XHRP-1) o nowatorskim układzie dwuwirnikowym podłużnym, tzw. tandem, czyli z wirnikami jeden za drugim na dwóch końcach kadłuba; prototyp śmigłowca oblatał w III 1945. HRP-1 Rescuer, zwany „latającym bananem”, był pierwszym na świecie śmigłowcem transportowym, produkowanym seryjnie (zbudowano 20 egzemplarzy). Śmigłowiec był od 1947 używany jako transportowy, dźwigowy, desantowy oraz do zwalczania okrętów podwodnych. W 1952 użyto go do prób wyławiania (trałowania) min oraz do próby desantu lotniczego na lotniskowce. Śmigłowce HRP-1 były w użyciu do 1953.

Piasecki Helicopter Corporation

W 1946 wytwórnia zmieniła nazwę na Piasecki Helicopter Corporation, z siedzibą w Morton. W następnym roku Piasecki zaczął ściągać do biura konstrukcyjnego znanych przedwojennych polskich konstruktorów. Byli to inżynierowie: Wiesław „Steppie” Stępniewski, który został głównym aerodynamikiem i wkrótce wydał znany na całym świecie podręcznik Introduction to Helicopter Aerodynamics, Tadeusz „Teddy” Tarczyński, Zbysław „Zee” Ciołkosz, Szczepan Grzeszczyk, znany przedwojenny szybownik i konstruktor, który opracował system wyławiania i zwalczania min morskich, oraz Bolesław Solak, Kazimierz Korsak i Piotr Kubicki.

W X 1948 wykonał pierwszy lot 6-miejscowy ratowniczy śmigłowiec pokładowy PV-14 dla US Navy, który miał być użytkowany z pokładu lotniskowców, pancerników i krążowników. Miał on składane łopaty wirników do hangarowania na okrętach. Śmigłowiec miał symbol wojskowy HUP-1 (późniejsze wersje HUP-2 i HUP-3) i nazwę Retreiver. HUP-1 był pierwszym śmigłowcem wyposażonym w pilota automatycznego. Wykonano na nim po raz pierwszy na świecie pętlę, co prawda niezamierzoną. W wersji dla lotnictwa wojsk lądowych nosił on oznaczenie H-25 i nazwę Army Mule (Wojskowy Muł). Łącznie zbudowano 339 sztuk HUP-1/2/-3 i H-25. Śmigłowce te były używane w USA, Kanadzie i Francji przez 20 lat; uratowały życie wielu ludziom.

11 IV 1952 został oblatany śmigłowiec wojskowy H-21 (w wersji H-21A nosił nazwę Workhorse, a w wersji H-21C — Shawnee). W wersji cywilnej był produkowany w Kanadzie. Łącznie zbudowano 707 śmigłowców tego typu. Były one użytkowane w USA, Kanadzie, Francji, Niemczech, Szwecji i w Japonii. Podczas wojny w Algierii armia francuska użyła tego śmigłowca do desantu i wsparcia — było to pierwsze w świecie bojowe zastosowanie śmigłowców. Armia USA użyła tych śmigłowców w wojnie w Wietnamie. W 1953 ustalono na H-21 dwa międzynarodowe rekordy: prędkości 232 km/h i wysokości lotu 6740 m. 24 IX 1954 na śmigłowcu H-21 wykonano w ciągu 37 godzin przelot w poprzek USA z tankowaniem w powietrzu. Śmigłowce H-21 były w użyciu przez 37 lat.

W 1955 The Piasecki Helicopter Corporation została sprzedana firmie Boeing Airplane Company, a Frank Piasecki z grupą współpracowników założył na filadelfijskim lotnisku nową firmę pod nazwą Piasecki Aircraft Corporation (PiAC). Jego dawna firma kontynuowała produkcję pod nazwą Vertol Division.

Vertol Division

Wobec zapotrzebowania lotnictwa wojskowego na większe śmigłowce desantowe w wytwórni Vertol powstały dwa nowe śmigłowce będące kontynuacją koncepcji Piaseckiego i mające układ konstrukcyjny śmigłowca H-25. Pierwszy z nich to 20-25 miejscowy Vertol 107 oznaczany przez wojsko HRB-1, HC-1A i CH-46 Sea Knight oblatany 22 IV 1958. Do 1970 wyprodukowano go 624 sztuki; w USA, Kanadzie, Szwecji i Japonii dotychczas jest w użyciu.

Drugą konstrukcją był jeszcze większy, 44-miejscowy Vertol 114 oznaczony przez wojsko CH-47 Chinook, zaś wersja cywilna została oznaczona przez wytwórnię BV 234. Jego projektowanie rozpoczęto w 1956, zaś prototyp wykonał pierwszy lot 21 IX 1961. Dotychczas zbudowano ponad 1000 śmigłowców tego typu. Budowane na licencji we Włoszech oznaczono Agusta BV 414. Śmigłowce Chinook są uważane za niezawodne, znajdują się w dużej liczbie w użyciu i nadal są w produkcji. Wytwórnia Vertol w 1960 została przejęta przez wytwórnię samolotów Boeing i śmigłowce Vertol otrzymały nazwę Boeing-Vertol (skrót BV), natomiast dziś jest używana tylko nazwa Boeing.

W wytwórniach Piasecki, Vertol, Boeing-Vertol i Boeing oraz na licencji we Włoszech i w Japoni zbudowano łącznie ponad 2500 śmigłowców dwuwirnikowych o układzie tandem według koncepcji Piaseckiego.

Dalsze prace

Po założeniu 1955 przedsiębiorstwa Piasecki Aircraft Corporation Frank Piasecki zajął się pracami doświadczalnymi dla wojska mającymi na celu dalszy rozwój techniczny śmigłowców i samolotów pionowego startu.

W 1958 zbudował bezpilotowy, zdalnie kierowany radiem, 4-wirnikowy śmigłowiec pokładowy PA-4 Sea Bat przeznaczony do zwalczania atomowych łodzi podwodnych.

W 1957 US Army zamówiła prototyp statku latającego mogącego spełniać funkcję samochodu terenowego ze zdolnością przeskakiwania nad przeszkodami terenowymi lub terenami nieprzejezdnymi. Piasecki zbudował dwuwirnikowy PA-59K Airgeep (wojskowe oznaczenie VZ-8) oblatany 22 IX 1958. Próby wykazały, że w locie przy ziemi był niewidoczny dla radaru. Armia stwierdziła jednak, że postawione zadania lepiej spełniają śmigłowce i prace nad PA-59 zakończono.

Na początku lat 60. Piasecki zajął się sprawą zwiększenia prędkości lotu śmigłowców i zaprojektował uskrzydlony śmigłowiec PA-16H-1 Pathfinder z pchającym otunelowanym śmigłem ogonowym. Ten 5-miejscowy śmigłowiec został oblatany 21 II 1962. Uzyskał on prędkość 274 km/h. Jego odmiana szturmowa PA-16H-IA Pathfinder II osiągnęła prędkość 355 km/h, lecz nie weszła do produkcji

Na początku lat 70. US Army zgłosiła zapotrzebowanie na śmigłowiec przeznaczony do transportu ciężkich czołgów i rakiet. W tym czasie największe śmigłowce CH-47 Chinook i CH-53E zabierały odpowiednio 14 i 16 ton. Piasecki opracował projekt połączenia czterech śmigłowców z balonem o wydłużonym kształcie jak sterowiec. W 1986 pierwsze loty wykonał prototyp doświadczalny PA-97-34J, zabierający 24 tony ładunku, służący do sprawdzenia koncepcji. Po jego wypadku, prace nad nim przerwano.

Frank Piasecki był doradcą NASA; autorem 21 patentów. W 1945 przyznano mu tytuł Honorowego Pilota Śmigłowcowego. Otrzymał honorowy doktorat oraz był nagrodzony za zasługi w kierowaniu i zarządzaniu działalnością mającą na celu troskę o rodziny, lokalną społeczność, kościół, wychowanie i służbę zdrowia. Miał siedmioro dzieci. Niezależnie od swej działalności konstruktorskiej był stale czynnym działaczem amerykańskiej Polonii.

Najważniejsze osiągnięcia — podsumowanie

W budowie śmigłowców najbardziej rozpowszechnił się układ jednowirnikowy tj. z jednym wirnikiem nośnym i sterującym śmigłem ogonowym. Pierwszy udany śmigłowiec o tym układzie zbudował w 1941 Igor Sikorski. Natomiast Piasecki w 1943 stworzył śmigłowiec o nowym układzie, dwuwirnikowym podłużnym, tj. z jednym wirnikiem z przodu kadłuba i drugim z tyłu. Układ ten zdał egzamin i został zastosowany na 2500 śmigłowcach.

Innym nowatorskim wynalazkiem Piaseckiego było zastąpienie (1940) w śmigłowcu jednowirnikowym śmigła ogonowego przez dyszę odrzutową. Pomysł ten doczekał się realizacji dopiero po 40 latach pod nazwą NOTAR (No tail rotor — bez śmigła ogonowego); jest stosowany na śmigłowcach McDonnell-Douglas MD520N i MD900 produkowanych od 1990.

Do ważnych osiągnięć Piaseckiego należało zbudowanie 1958 „latającego łazika”, który z przodu i tyłu kabiny załogi miał wirnik otoczony pierścieniem. Mógł on poruszać się po ziemi jak pojazd oraz wznosić się pionowo w powietrze i wykonywać loty na niedużej wysokości. Wykonał on próbne loty, lecz nie znalazł nabywców. Dopiero 2007 władze USA stwierdziły potrzebę posiadania takich latających pojazdów do walki z terrorystami w mieście.

Kolejnym dziełem Piaseckiego był Helistat, czyli połączenie sterowca z czterema wirnikami śmigłowcowymi, jako latającego dźwigu. Jego prototyp został rozbity; możliwe jednak, że do tej koncepcji jeszcze ktoś powróci.

Wirnikowy latający samochód terenowy Airgeep, 1958

Statek latający Helistat, 1985

Boeing Vertol CH-47 Chinook (USA)