Penderecki Krzysztof

fot. J. Multarzyński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Penderecki Krzysztof, ur. 23 XI 1933, Dębica, zm. 29 III 2020, Kraków,

kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny.

Urodził się 23 XI 1933 w Dębicy. Studiował teorię muzyki u F. Skołyszewskiego, później kompozycję u A. Malawskiego i S. Wiechowicza w PWSM w Krakowie. Od 1958 był związany pracą pedagogiczną z PWSM w Krakowie (od 1972 profesor, 1972–87 rektor). W 1966–68 wykładał w Folkwang-Hochschule w Essen, 1973–78 na Uniwersytecie Yale w New Haven. Od 1973 dyrygował czołowymi orkiestrami symfonicznymi w Stanach Zjednoczonych i Europie (1987–90 dyrektor artystyczny Filharmonii Krakowskiej, od 1988 — pierwszy dyrygent orkiestry Norddeutscher Rundfunk w Hamburgu). Laureat wielu nagród, m.in.: im. J. Sibeliusa (1983), Premio Lorenzo Magnifico (1985), Fundacji im. K. Wolffa (1987), Grawemeyer Award Uniwersytetu w Louisville (1992), im. R. Guardiniego (2002), Order Orła Białego (2005); profesor honorowy konserwatorium w Pekinie, członek Academy of Music w Londynie, Accademia Nazionale di Santa Cecilia w Rzymie, Akademie der Künste w Berlinie; od 1994 PAU i in. W 1980 zainicjował prywatny festiwal muzyczny w Lusławicach (gdzie również założył arboretum), od 1997 odbywa się Międzynarodowy Konkurs Współczesnej Muzyki Kameralnej jego imienia (do 2003).

Od awangardy do neoromantyzmu i muzyki religijnej

Jako kompozytor stworzył wysoce indywidualny, choć ewoluujący język wypowiedzi muzycznej, uprawiał wiele gatunków, niektóre z nich (np. pasję) wydobył z zapomnienia. W początkowym okresie (od końca lat 50.), znajdując się zdecydowanie w awangardzie, wzbogacił znacznie zasób środków technicznych o nowe rodzaje artykulacji, zwłaszcza w grze na instrumentach smyczkowych (Tren — Ofiarom Hiroszimy 1960, I Kwartet smyczkowy 1960, Kanon na 52 instrumenty smyczkowe i taśmę magnetofonową 1962) i na instrumentach perkusyjnych (Anaklasis na smyczki i perkusję 1960). Od lat 70. nawiązywał do tradycji neoromantycznej, m.in. do koncepcji dramatu muzycznego R. Wagnera (w Raju utraconym; sacra rappresentazione, do libretta wg J. Miltona, Chicago 1978), do symfoniki G. Mahlera, A. Brucknera, J. Sibeliusa i D. Szostakowicza (II Symfonia — „Bożonarodzeniowa” 1980), wykorzystywał formy: fugi, passacaglii, formę sonatową. W latach 90. zainteresował się pastiszem (Ubu Król, opera buffa wg A. Jarry’ego, Monachium 1991), poszukiwał brzmień kameralnych (Trio smyczkowe 1991, Kwartet na klarnet i trio smyczkowe 1993). Dbając o architektonikę i dramaturgię muzyczną swych utworów, podejmował w nich także tematykę ogólnoludzką (Tren, Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów 1959, oratorium Dies Irae 1967, pamięci pomordowanych w obozie Auschwitz, Kosmogonia 1970). Ważne miejsce w twórczości Pendereckiego zajmuje muzyka religijna, zwłaszcza oratoryjno-kantatowa (Passio et mors Domini nostri Iesu Christi secundum Lucam 1966, Jutrznia, część 1 Złożenie do grobu 1970, część 2 Zmartwychwstanie 1971, Te Deum 1980, dedykowane papieżowi Janowi Pawłowi II).

Pozostałe ważniejsze utwory

Inne ważniejsze utwory — orkiestrowe (Emanacje 1959, Anaklasis 1960, Polymorphia 1961, Fluorescences 1961, De natura sonoris I–II 1966–71, Przebudzenie Jakuba 1974, Passacaglia 1988, Adagio 1989 oraz 5 symfonii 1973–92, 2 sinfonietty 1991–94), koncerty (2 skrzypcowe 1977–94, 2 wiolonczelowe 1972–82, altówkowy 1983, fletowy 1992, fortepianowy „Zmartwychwstanie” 2002, ponadto: Sonata na wiolonczelę i orkiestrę 1964, Capriccio na skrzypce i orkiestrę 1967, Partita na klawesyn i zespół kameralny 1972), utwory kameralne (II Kwartet smyczkowy 1968, Der Unterbrochene Gedanke na kwartet smyczkowy 1988), na chór a cappella (Stabat Mater 1962, Veni Creator 1987, Cheruwimskaja Pieśń 1987), wielkie formy wokalno-instrumentalne (Psalmy Dawida 1958, Wymiary czasu i ciszy 1960, Canticum Canticorum Salomonis 1973, Magnificat 1974, Lacrimosa 1980, Polskie Requiem 1980–93, Agnus Dei 1995, Siedem Bram Jerozolimy 1996, Credo 1998), opery (Diabły z Loudun, wg The Devils of Loudun A. Huxleya, Hamburg 1969, Czarna maska, do libretta wg G. Hauptmanna, Salzburg 1986), muzyka teatralna, filmowa, elektroniczna (Psalmus 1961); eseje Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku (1997).

Penderecki Krzysztof, partytura Kosmogonii (1970) K.

Penderecki Krzysztof podczas koncertu w kościele na warszwskim Tarchominie

Penderecki Krzysztof z żoną w kościele Wszystkich Świętych w Warszawie po wykonaniu Siedmiu bram Jerozolimy

Penderecki Krzysztof przed występem w Filharmonii Narodowej w Warszawie, 1993

Penderecki Krzysztof z pierwszym skrzypkiem Filharmonii Narodowej w Warszawie, 1993

Penderecki Krzysztof, Tren — Ofiarom Hiroszimy na 52 instrumenty smyczkowe

Kreütz Majewski Andrzej, kostiumy do Diabłów z Loudin Krzysztofa Pendereckiego, 1975