Pareto Vilfredo Federico Damaso

Pareto Vilfredo Federico Damaso, ur. 15 VII 1848, Paryż, zm. 19 VIII 1923, Lozanna,

włoski socjolog i ekonomista.

Urodził się 15 VII 1848 w Paryżu.

Życie i działalność

Pochodził z starej genueńskiej rodziny kupieckiej legitymującej się tytułem markiza. Syn Włocha i Francuzki, biegle władał obydwoma językami. Z wykształcenia, podobnie jak ojciec, był inżynierem budowlanym. W czasie studiów zajmował się także wieloma problemami teoretycznymi z zakresu matematyki i fizyki, w tym zagadnieniem równowagi ciała stałego. Zainteresowania te wpłynęły na jego późniejsze koncepcje równowagi gospodarczej i społecznej. Karierę akademicką rozpoczął bardzo późno w wieku 45 lat, gdy na zaproszenie L. Walrasa zaczął wykładać ekonomię na uniwersytecie w Lozanie. W 1893 został profesorem uniwersytetu w Lozannie i szefem katedry ekonomii, zastępując na tym stanowisku schorowanego Walrasa. Do tej pory kierował przedsiębiorstwami przemysłowymi i prowadził ożywioną działalność publicystyczną, propagując liberalizm ekonomiczny. W 1898 odziedziczył znaczy spadek, co pozwoliło mu poświęcić się wyłącznie nauce. Zamieszkał w luksusowej willi pod Lozanną, gdzie w otoczeniu gromady angorskich kotów zajmował się cyzelowaniem swoich teorii oraz delektowaniem się luksusowych dań oraz win. W opinii większości współczesnych był mizantropem i dziwakiem. Zmarł 19 VIII 1923 w Lozannie.

Pareto był twórcą teorii krążenia elit, teorii rezyduów i derywacji w socjologii, w ekonomii kontynuatorem poglądów Walrasa i współtwórcą lozańskiej szkoły w ekonomii. Główne prace: Cours d’économie politique (t. 1–2 1896–97), Les systèmes socialistes (t. 1–2 1902), Manuale di economia politica (1906), Trattato di sociologia generale (t. 1–3 1916); polski wybór prac Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne (1994).

Rezydua i derywacje

W socjologii twórczość Pareta była związana z nurtem pozytywistycznym. Wbrew oświeceniowej i liberalistycznej tradycji — przypisującej działaniom racjonalnym zasadniczą rolę w stosunkach społecznych, Pareto położył nacisk na irracjonalny i alogiczny charakter ludzkiego postępowania. Według niego większość zachowań ludzkich należy do działań nielogicznych; jednostka postępuje w określony sposób, ponieważ żywi przekonanie, które wyraża uczucia (popędy) zmuszające ją do postępowania w określony sposób; przekonania te, będące racjonalizacją działania i wypływające z popędu do nadawania działaniom ludzkim pseudologicznego charakteru, Pareto nazwał derywacjami, a popędy determinujące ludzkie zachowania — rezyduami. Typowymi przykładami derywacji są doktryny polityczne, ekonomiczne, etyczne, systemy religijne i teorie społeczne.

Krążenie elit

Głosząc tezę o nierównomiernym podziale rezyduów różnego typu w różnych warstwach społeczeństwa, Pareto rozwinął swoją teorię elit, według której najistotniejszą cechą wszelkich społeczeństw ludzkich jest ich podział na elitę i nieelitę, a stabilizacja i ścieranie się elit są siłą napędową rozwoju społecznego i leżą u podstaw wydarzeń historycznych. Zgodnie z tą teorią jednostki obdarzone rezyduami sprzyjającymi sprawowaniu władzy tworzą elitę; pozycja elity wzmacnia się, gdy rośnie liczba tych jednostek; w przeciwnym wypadku następuje jej upadek; jeśli elita nie przeciwdziała mu przez kooptację nowych jednostek mających odpowiednie rezydua — w łonie klas niższych powstaje kontrelita i następuje rewolucja, której sens polega na odnowieniu składu elity. Podstawą więc harmonii i równowagi społecznej jest według Pareta dopuszczanie do elit przedstawicieli klas niższych o odpowiednich cechach predysponujących ich do sprawowania władzy, którzy powinni zastępować w ramach elit jednostki nie posiadające odpowiednich właściwości. Nagromadzenie się jednostek o cechach uzdatniających do sprawowania władzy w warstwach rządzonych oraz jednostek nie posiadających tych cech w warstwie rządzącej jest główną i bezpośrednią przyczyną gwałtownych przewrotów i rewolucji. Zmiana społeczna ma według Pareta charakter przede wszystkim cykliczny, gdyż wyżej wspomniane procesy na dłuższą metę są nieuniknione, co jest m.in. skutkiem tego, że w warstwie rządzonej selekcja, zarówno fizyczna, jak i społeczna, jest o wiele bardziej ostra niż w warstwie rządzącej. Co pewien czas w sposób nieunikniony musi dojść do wymiany politycznych elit.

W sposób niezbyt fortunny dla recepcji tej teorii, uznali ją za własną B. Mussolini i ruch faszystowski, głosząc, że to właśnie oni są nową, prężną elitą zastępującą starą, zdegenerowaną arystokracje. Sam Pareto do pewnego stopnia, nie angażując jednak się bezpośrednio w bieżącą politykę, sympatyzował z faszystami. Protestował jednak przeciwko ograniczaniu przez nich swobód akademickich.

Poglądy ekonomiczne

Wkład Pareta do ekonomii polegał przede wszystkim na rozszerzeniu zastosowania metod matematycznych, na rozwinięciu teorii ogólnej równowagi ekonomicznej oraz tzw. teorii wyborów. Pareto wykorzystał sformułowane przez F. Edgewortha pojęcie krzywych obojętności, mających obrazować skalę preferencji konsumenta w odniesieniu do pewnej pary dóbr, które może on nabywać w różnych kombinacjach ilościowych; uwolnił je od powiązania z mierzeniem użyteczności i oparł na wyborze, którego dokonuje jednostka, pokonując przeszkody przy zaspokajaniu swych gustów. Mając krzywe obojętności oraz krzywe transformacji (produkcji) — obrazujące ilościowe kombinacje dóbr utraconych przez producenta w stosunku do dóbr uzyskanych przez niego — Pareto zbudował teorię cen, przy których zachodzi równowaga między gustami a przeszkodami (między konsumpcją a produkcją), czyli teorię cen zapewniających, według niego, równowagę ogólną.

Z nazwiskiem Pareta jest związane pojęcie tzw. optimum w sensie Pareto. Jest to taki podział dóbr, którego nie można już poprawić, nie pogarszając jednocześnie sytuacji któregokolwiek z podmiotów uczestniczących w podziale.