Paneuropa

Paneuropa,

koncepcja zjednoczenia państw europejskich, wysunięta w okresie międzywojennym;

jej autorem a następnie propagatorem ruchu paneuropejskiego był austriacki arystokrata R. Coudenhove-Kalergi; swą koncepcję sformułował pod wpływem tragedii I wojny światowej, która przyniosła Europie ogromne zniszczenia i osłabienie jej głównych mocarstw, a także trudnej sytuacji powojennej (spory między państwami, konflikty graniczne, zagrożenie komunistyczne) i przewidywań spadku znaczenia państw europejskich w świecie; jako drogę uniknięcia kryzysu Europy i jej roli, Coudenhove-Kalergi 1922 zaprezentował koncepcję połączenia wszystkich demokratycznych państw Europy kontynentalnej w międzynarodowe ugrupowanie o charakterze związku polityczno-gospodarczego; proponował utworzenie unii celnej i zawarcie sojuszu obronnego, a w dalszej perspektywie — zniesienie granic i stworzenie federacji europejskiej; Paneuropa miała objąć państwa „od Polski po Portugalię”, tj. z wyłączeniem Rosji, będącej państwem niedemokratycznym i eurazjatyckim, oraz bez Wielkiej Brytanii jako mocarstwa o charakterze światowym i kolonialnym. Idee te Coudenhove-Kalergi opublikował w pracy Paneuropa (1923) i zdołał nimi zainteresować wiele osobistości z różnych dziedzin życia; 1924 w Wiedniu ogłoszono programowy Manifest paneuropejski, a 1925 założono Centralne Biuro Związku Paneuropejskiego; na I Kongresie Paneuropejskim (Wiedeń 3–6 X 1926) powołano Unię Paneuropejską i ustalono założenia ruchu paneuropejskiego jako ponadpartyjnego ruchu społecznego zmierzającego drogą pokojowej współpracy do polityczno-ekonomicznej integracji Europy, która miałaby stać się związkiem suwerennych i samodzielnie rządzących się państw. Na rzecz upowszechniania koncepcji Paneuropy zaangażował się A. Briand (od 1927 honorowy przewodniczący Unii Paneuropejskiej), proponując 1929, na X Zgromadzeniu Ligi Narodów, debatę na temat federacji europejskiej; za pierwszoplanowe uznał on zjednoczenie ekonomiczne, poprzedzające ukształtowanie się więzi politycznych, bez naruszania suwerenności poszczególnych państw; zebrane materiały w postaci raportu, przedstawione 1930 na XI Zgromadzeniu Ligi Narodów, ujawniły poważne różnice stanowisk; niemniej powołano do życia Komisję Badawczą dla Unii Europejskiej (przewodniczący Briand, sekretarz E. Drummond), która jednak nie osiągnęła sukcesów. W dyskusjach nad koncepcją Paneuropy pojawiały się zastrzeżenia, zwłaszcza ze strony mniejszych i słabszych państw, obawiających się zagrożeń dla swej suwerenności; w Europie Środkowowsch. uznawano ją za korzystną dla Niemiec. Kolejne Kongresy Paneuropejskie zorganizowano w Berlinie (1930), Bazylei (1932) i Wiedniu (1935), ale przy zmieniającej się sytuacji politycznej w Europie aktywność ta zdecydowanie słabła. W Polsce ruch paneuropejski zainicjował Coudenhove-Kalergi, który na początku lat 20. odwiedził Warszawę; 1926 delegacja polskiej sekcji ruchu wzięła udział w I Kongresie Paneuropejskim; 1927 powstał komitet organizacyjny (m.in.: A. Lednicki, H. Gliwic i W. Sławek) ds. koordynacji polskiego ruchu paneuropejskiego; po 1934 zaprzestał on faktycznie w Polsce zorganizowanej działalności, po uznaniu go za niesprzyjający dla kierunku polskiej polityki zagranicznej. Po II wojnie światowej Unia Paneuropejska wznowiła działalność, a 1952 połączyła się z Ruchem Europejskim.