Panama. Historia

Panama. Historia.

Obszar obecnej Panamy w okresie prekolumbijskim był zasiedlony przez Czibczów, a na wybrzeżu karaibskim przez Karaibów. W 1501 został odkryty przez Hiszpanów (R. de Bastidas), którzy podzielili go na 2 prowincje: Złotą Kastylię i Nową Andaluzję. Po odkryciu 1513 przez wyprawę V. Nuñeza de Balboa wybrzeży Oceanu Spokojnego, Panama stała się ważnym szlakiem transportowym. Utworzoną tu 1538 audiencję Hiszpanie włączyli 1543 do wicekrólestwa Peru. Rosnąca wymiana handlowa przez porty tranzytowe z Hiszpanią (srebro) była źródłem rozkwitu gospodarczego i zamożności, zwłaszcza od początku XVII w. Od połowy XVI do końca XVII w. porty Panamy były obiektem penetracji i ataków piratów angielskich. W 1717 Panama została włączona do wicekrólestwa Nowej Granady. Rezultatem był spadek od połowy XVIII w. tranzytu przez Panamę, upadek Portobelo i kryzys gospodarczy. Po wyzwoleniu wicekrólestwa spod panowania hiszpańskiego i utworzeniu 1819 Wielkiej Kolumbii, Panama, która 1821 proklamowała niepodległość, weszła w jej skład, a po jej rozpadzie 1830 pozostała w republice Nowej Granady (późniejszej Kolumbii), której wojska 1841 stłumiły próbę uniezależnienia się Panamy.

Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania 1850–55 kolei łączącej Ocean Spokojny z Morzem Karaibskim. W 1855 Panama uzyskała autonomię, którą utraciła 1886 wskutek dążeń secesjonistycznych. W 1881 francuska kompania F. de Lessepsa podjęła w Panamie budowę kanału międzyoceanicznego, ale po kilku latach, wskutek bankructwa, została zmuszona do jej wstrzymania. Na przełomie XIX i XX w. zaktywizował się ruch niepodległościowy (na jego czele M. Amador Guerrero), wspierany przez USA, dążące do uzyskania pełnych praw do budowy kanału międzyoceanicznego. Kiedy amerykańsko-kolumbijski traktat Haya–Herrana w tej sprawie (podpisany I 1903) został odrzucony przez parlament Kolumbii, USA poparły XI 1903 secesję Panamy i natychmiast zawarły z nią traktat Haya–Bunau-Varilli, który dał im prawo do wieczystej dzierżawy 10-milowego pasa terytorium Panamy, na którym 1904–14 zbudowały Kanał Panamski. Kolumbia dopiero 1914 uznała niepodległość Panamy.

Pierwszy prezydent, Amador Guerrero (1904–08), umocnił instytucje niepodległego państwa i przeprowadził reformy społeczne, ale pogłębił jego zależność od USA, które kilkakrotnie (1908, 1910, 1918–19) interweniowały zbrojnie w Panamie. W latach 30. XX w. kraj dotknął wielki świat. kryzys gospodarczy, któremu towarzyszyły napięcia społeczne i konflikty rasowe; na czele ruchu nacjonalistycznego i antyamerykańskiego stanął A. Arias Madrid. W 1936 nowy układ z USA potwierdził ustalenia traktatu z 1903. W 1940 Arias odniósł zwycięstwo w wyborach prezydenckich, ale już 1941 został obalony w wyniku przewrotu wojskowego, a 1942 Panama zawarła z USA umowę o zakładaniu podczas wojny amerykańskich baz na jej terytorium. Po II wojnie światowej wzrosła popularność nacjonalistów i ugrupowań lewicowych. Druga prezydentura Ariasa (1949–51) także została przerwana przez zamach wojskowy. Prezydent J.A. Remón Cantera (1952–55) utworzył 1953 Gwardię Narodową, zreformował i umocnił organy władzy państwowej oraz zapoczątkował rokowania z USA w sprawie Kanału Panamskiego i 1955 zawarł z nimi umowę gospodarczą. W latach 50. i 60., mimo rozwoju przemysłu, handlu i sektora bankowego, napływu inwestycji zagranicznych i rozbudowy świadczeń socjalnych, rosła destabilizacja i nastroje antyamerykańskie. Od VI 1964 toczyły się rozmowy w sprawie nowego uregulowania statusu Kanału i jego Strefy. Nieudane próby prezydenta M.A. Roblesa (1964–68) realizacji reform wewnętrznych (podatkowa, rolna) oraz spadek znaczenia partii politycznych doprowadziły do zamachu stanu 1968, który zapoczątkował w Panamie kilkunastoletnie rządy wojskowych. Konflikt w juncie rządzącej zakończył się 1969 umocnieniem pozycji komendanta Gwardii Nar., gen. O. Torrijosa Herrery, który przejął faktycznie władzę (1972–78 premier z nadzwyczajnymi uprawnieniami) i przeprowadził wiele reform: nowa konstytucja 1972, wzmocnienie uprawnień władz lokalnych, rozwój organizacji związkowych, rozszerzenie sfery socjalnej państwa, reforma rolna, nacjonalizacja wielu gałęzi przemysłu. W polityce zagranicznej kontynuował negocjacje z USA w sprawie Kanału. Prowadzone od 1971 rozmowy panamsko-amerykańskie, mimo impasu 1972–73, zakończyły się podpisaniem 1977 traktatu w sprawie Kanału (układ Torrijos–Carter). W latach 70. napływ kapitałów zagranicznych, rozbudowa sektora bankowego, usługi finansowe i transportowe (tzw. tania bandera) oraz handlowe zapewniały Panamie rozwój gospodarczy.

Po tragicznej śmierci gen. Torrijosa Herrery (VIII 1981) umocnieniu uległy rządy Gwardii Narodowej, przekształconej 1983 w Panamskie Siły Obrony (FDP), na czele których stanął gen. M.A. Noriega. W wyborach prezydenckich 1984 zwyciężył popierany przez niego N. Ardito Barletta. W kraju narastało napięcie polityczne, a 1985, po rezygnacji Ardito Barletty, prezydentem mianowano E.A. Delvalle’a. W 1987 zaczął się otwarty konflikt między gen. Noriegą, oskarżonym o morderstwa polityczne oraz udział w handlu narkotykami i bronią, a opozycją polityczną. Rosło też napięcie w stosunkach z USA: 1988 poparły one panamską opozycję i wprowadziły sankcje ekonomiczne. Eskalacja konfliktu nastąpiła 1989, po unieważnieniu przez gen. Noriegę wyborów prezydenckich. W XII 1989 doszło do interwencji wojsk. USA w Panamie i aresztowania Noriegi. Funkcję prezydenta objął G. Endara Galimana. Nowe władze stanęły przed poważnymi problemami: załamaniem gospodarczym, małą popularnością rządu, działalnością organizacji partyzanckich (M-20), niepokojami w Siłach Publicznych (zastąpiły rozwiązane na początku 1990 FDP), próbami przewrotów wojskowego (1990), falą aktów terrorystycznych (1991–92) zwolenników obalonego dyktatora.

W wyborach prezydenckich 1994 zwyciężył kandydat PDR — E. Pérez Balladares, który rozwiązał on siły zbrojne. Jednak poparcie dla rządu i prezydenta, oskarżonego 1996 o przyjęcie funduszy od karteli narkotykowych, dramatycznie spadało. W latach 90. trwały kontrowersje w stosunkach z USA, wywołane realizacją układu o Kanale Panamskim i likwidacją amerykańskich baz wojskowych w związku z przekazaniem Panamie do końca 1999 Strefy Kanału Panamskiego. W wyborach powszechnych 1999 zwyciężyła centroprawicowa koalicja Związek dla Panamy; nowym prezydentem została M. Moscoso de Arias.

Prezydent Moscoso de Arias realizowała umiarkowaną politykę wewnętrzną i gospodarczą, dążąc do zwiększenia inwestycji zagranicznych w Panamie. Wzrost bezrobocia, zwłaszcza wśród ludności afroamerykańskiej (w tej grupie sięgał do 30%), był powodem masowych demonstracji V 2002, które zmusiły Moscoso do wprowadzenia czasowo stanu wyjątkowego w Colón. Zaproponowała także stworzenie programów pomocowych i służb społecznych dla najuboższych. W V 2004 w wyborach prezydenckich zwyciężył M. Torrijos Espino (syn byłego dyktatora, O. Torrijosa Herrery), a w parlamentarnych — jego partia, Partia Rewolucyjno Demokratyczna (PDR); 2006 w referendum Panamczycy poparli prezydencki projekt rozbudowy Kanału Panamskiego. W 2009 prezydentem Panamy został wybrany R. Martinelli Pardini z opozycyjnej Demokratycznej Zmiany.