Pakistan. Historia

Pakistan. Historia.

Do 1947 terytorium obecnego Pakistanu stanowiło północno-zachodnią cześć Indii.. Ideę uzyskania niepodległego bytu państwowego dla indyjskich muzułmanów zrodziły antagonizmy w schyłkowym okresie panowania brytyjskiego oraz bliska perspektywa autonomii. Rzecznikiem tych aspiracji stała się Liga Muzułmańska (LM). W 1940 w Lahaur Zjazd LM oficjalnie zaakceptował tezę o istnieniu w Indiach „dwóch narodów” sformułowaną przez M.A. Jinnaha. Tzw. akcja bezpośrednia na rzecz Pakistanu (użycie przemocy w stosunku do hindusów) wymusiła na Indyjskim Kongresie Narodowym zgodę na podział Indii (1947). Odbył się on pod naciskiem wojny domowej, bez należytego przygotowania i stworzył poważne problemy gospodarcze dla Pakistanu oraz przesłanki dla długotrwałych sporów w stosunkach indyjsko-pakistańskich: terytorialnych (Kaszmir), granicznych, o mienie emigrantów, o podział wspólnych rzek.

Podstawy państwowości wieloetnicznego i gospodarczo zacofanego Pakistanu były słabe, a wspólnota religii okazała się spoiwem niedostatecznym, toteż Pakistan od swego powstania 15 VIII 1947 przeżywał ciągłe kryzysy wewnętrzne, a jego system polityczny zmieniał się pod naciskiem destrukcyjnych wybuchów niezadowolenia społecznego. Zmiany te były wynikiem układu sił między zwalczającymi się tradycjonalistami a modernistami. Dwuczęściowe, wieloetniczne, państwo przedzielał szeroki pas terytorium Indii. Pierwszą konstytucję przyjęto dopiero 1956 i wielokrotnie wprowadzano zasadnicze zmiany. Słabości państwa pakistańskiego przejawiły się w czasie wprowadzania w życie konstytucji (1956–58), a następnie podczas prób tworzenia systemów tzw. demokracji podstawowej przez prezydenta M. Ayuba Khana (konstytucja z 1962), demokracji parlamentarnej w połączeniu z etatyzmem prosocjalistycznych (konstytucja z 1973 Z.A. Bhutto) oraz państwa islamskiego (ustawodawstwo prezydenta M. Zia ul-Haqa od 1982). Wyrazem tych słabości były wojskowe zamachy stanu (1958, 1969, 1977, 1990) oraz wybuchy społecznego niezadowolenia (1968, 1977). Wzrastały nastroje separatystyczne wśród Bengalczyków, Pasztunów, Beludżów i Sindhów. W 1971 po 9 miesiącach wojny domowej, w czasie której uciekło do Indii ok. 10 mln uchodźców, odłączyła się, dzięki wojskowej pomocy Indii, wschodnia część Pakistanu (ob. Bangladesz).

Napływ ponad 3 mln uchodźców z Afganistanu po 1978 stworzył na terenach przygranicznych nowe problemy gospodarcze i społeczne. Słabości wewnętrzne Pakistanu i złe stosunki z Indiami skłaniały przywódców Pakistanu do szukania poparcia politycznego i militarnego na zewnątrz; po nieudanej próbie zajęcia spornego Kaszmiru (dzięki mediacji ONZ podzielonego 1950 wzdłuż linii przerwania ognia) Pakistan znalazł sojusznika w USA. Wstąpił do popieranych przez nie paktów wojsk. SEATO (1954) i CENTO (1955–79) i zawarł porozumienie o współpracy wojskowej (1959). Nie otrzymawszy jednak dostatecznie wyraźnego poparcia ze strony Zachodu w czasie drugiej wojny z Indiami 1965, osłabił zaangażowanie w paktach, nawiązując współpracę także z ZSRR. Balansowanie między 2 rywalizującymi obozami i taktyczne zbliżenie z Chinami (od 1962 wrogimi wobec ZSRR) przyniosło mu korzyści wojskowe i gospodarcze. Żaden z partnerów nie udzielił jednak zdecydowanego poparcia rządowi Yahyi Khana w czasie wojny domowej 1971. Ogłaszając wystąpienie z brytyjskiej Wspólnoty Narodów i SEATO (1972), Pakistan zwrócił się ku państwom arabskim i wstąpił do Organizacji Konferencji Muzułmańskiej, w której zaczął odgrywać czołową rolę.

Umacniając interwencyjną rolę państwa, premier Bhutto znacjonalizował niektóre gałęzie przemysłu i zaczął wprowadzać (mało skutecznie) reformę rolną. Modernizował armię, kontynuując politykę konfrontacji z Indiami. Udana podziemna próba jądrowa Indii (1974) skłoniła Pakistan do intensyfikacji badań nad produkcją energii jądrową i jej wojskowym wykorzystaniem (od pocz. lat 90. Pakistan jest zaliczany do państw zdolnych do produkcji broni jądrowej), co umożliwiła m.in. znaczna pomoc USA dla Pakistanu 1980–90. Gen. Zia ul-Haq, który w wyniku wojsk. zamachu stanu 1977 objął władzę (od 1978 prezydent Pakistanu) i doprowadził 1979 do skazania na śmierć byłego premiera Bhutto, dążył do islamizacji kraju (program zaakceptowany w referendum 1984), szukając w tym poparcia u konserwatywnych państw arabskich. Pakistan aktywnie wspierał mudżahedinów afgańskich, szkoląc ich na swoim terytorium i zaopatrując w broń, a po wycofaniu się wojsk ZSRR brał bezpośredni udział w wojnie domowej w Afganistanie po stronie antyrządowej. Radykalna islamizacja oraz militaryzacja życia społecznego Pakistanu spotkała się z silnym sprzeciwem ze strony zawiązanego 1981 Ruchu na Rzecz Przywrócenia Demokracji (jego gł. siłą była Pakistańska Partia Ludowa, PPL, kierowana przez żonę i córkę Bhutto).

W 1988 po śmierci prez. Zia ul-Haqa (i prawie całego dowództwa armii) w wypadku lotniczym, XI 1988 przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Narodowego. Zwyciężyła w nich partia PPL i B. Bhutto, która objęła stanowisko premiera. W VIII 1990 została zdymisjonowana przez prez. gen. Ishaka Khana pod zarzutem korupcji. W wyborach 1990 wygrała koalicja partii prawicowych (Muzułmański Związek Demokratyczny), blisko związana z armią, a urząd premiera objął Nawaz Sharif (zdymisjonowany 1993, ponownie u władzy 1996–99). W V 1991 do kodeksu cywilnego Pakistanu włączono szari'at, kontynuując proces islamizacji. Armia, zmodernizowana i wzmocniona w czasie wojny afgańskiej, wystąpiła jako gwarant stabilności, integralności państwa i jego niepodległości. Pakistan popierał tendencje separatystyczne w indyjskim Kaszmirze i Pendżabie, udzielał pomocy tamtejszym terrorystom, co 1988–93 zagroziło wojną z Indiami. Cofnięcie pomocy USA 1992 (jako sankcja za zbrojenia jądrowe) skłoniło Pakistan do szukania nowych partnerów w byłych sowieckich republikach muzułmańskich. Koniunktura gospodarcza Pakistanu, nakręcana przez wojnę afgańską, była nietrwała, a obciążenie wydatkami wojskowymi zbyt duże, aby uzyskać harmonijny rozwój i zwiększyć zatrudnienie. W 1989 Pakistan ponownie wstąpił do bryt. Wspólnoty Narodów. W 1993–96 w Pakistanie rządziła ponownie B. Butto i PPL. W 1998 Pakistan przeprowadził (po próbie wcześniej przeprowadzonej przez Indie) udaną próbę nuklearną. W 1999 władzę objął, po bezkrwawym zamachu stanu, gen. P. Musharraf (od 2001 prezydent). W wyborach parlamentarnych 2002 najwięcej głosów uzyskała PPL i Pakistańska Liga Muzułmańska. Po 11 IX 2001 Musharraf opowiedział się po stronie USA w walce z Al-Ka’idą, co jednak spotkało się z masowymi protestami. W 2003–04 poprawie uległy bardzo zaognione stosunki z Indiami m.in. pod wpływem USA, dla których Pakistan pozostaje ważnym sojusznikiem w walce z terroryzmem. W 2007 P. podpisał z Indiami porozumienie w sprawie zapobiegania przypadkowej wojnie nuklearnej. Jesienią 2007 po wyborach prezydenckich, wygranych przez Musharrafa, P. ogarnęła fala protestów. Do kraju powrócili byli premierzy B. Bhutto i Nawaz Sharif. Mimo wprowadzenia stanu wyjątkowego i zaprowadzenia porządku Musharraf zgodził się na wybory parlamentarne na pocz. 2008. Śmierć Bhutto (XII 2007) w zamachu b. zaogniła sytuację polit. przed głosowaniem, w wyniku którego najwięcej mandatów uzyskały PPP i PLM Sharifa; w VIII 2008 Musharraf ustąpił ze stanowiska prezydenta, jego następcą został Asif Ali Zardari (wdowiec po B. Bhutto).