Ormianie, Armeńczycy, nazwa własna Haj,
naród tworzący podstawową ludność Armenii (ok. 3 mln — 2001);
Ormianie
Encyklopedia PWN
poza granicami Armenii mieszkają w ponad 60 krajach, głównie w: Rosji (420 tys., zwłaszcza w północnym Kaukazie), Gruzji (380 tys.), Turcji (ok. 180 tys.), Azerbejdżanie (Górski Karabach, 140 tys.), na Bliskim Wschodzie (ok. 850 tys.), w Ameryce i Europie (ponad 2 mln); język ormiański; większość Ormian należy do Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego; od VII w. powstawały kolonie ormiańskie na Bliskim Wschodzie, później w wielu innych regionach świata (m.in. od XIV w. w Polsce). Na świadomości narodowej Ormian, opartej na długiej tradycji historycznej (od państwa Urartu), zaważyły wojny z obcymi najeźdźcami: Persami, Rzymianami, Partami, Arabami, Mongołami, Turkami (Armenia — Historia), pamięć o licznych ofiarach, zwłaszcza 1915–16 (Ormian pogromy). W dolinach i na stokach gór rozwinęła się uprawa pszenicy, jęczmienia, prosa oraz sadownictwo, uprawa winorośli i hodowla zwierząt; długie tradycje ma handel i rzemiosło, także artystyczne (m.in. tkactwo dywanów, jubilerstwo, hafciarstwo, obróbka metali); tradycyjne kamienne budownictwo wiejskie miało charakter obronny; pożywienie oraz uroczysty sposób przyjmowania gości należą do najtrwalszych zwyczajów; na wsi zachował się model rodziny patriarchalnej.
Ormianie w Polsce. Ormianie, przenikający od XII w. na Ruś, w granicach państwa polskiego znaleźli się w połowie XIV w., po przyłączeniu Rusi Halicko-Włodzimierskiej. W 1356 Kazimierz III Wielki nadał Ormianom przywilej zatwierdzający samorząd sądowniczy i odrębność religijną; ormiańskie prawo zwyczajowe (spisane w XII w.) uległo z czasem spolonizowaniu i, zatwierdzone przez Zygmunta I Starego 1519, stanowiło udaną próbę dostosowania zwyczajów Ormian do prawa polskiego; statut ten przetrwał do 1780–81. W XVI–XVII w. nastąpił wzrost znaczenia Ormian w Polsce oraz silny rozwój ich osadnictwa; 1667 Kościół Ormiański zawarł unię z Kościołem rzymskokatolickim. Ormianie utrzymywali bezpośrednie kontakty handlowe i kulturalne ze Wschodem (Persja, Turcja); oprócz handlu uprawiali rzemiosło, przenosząc na grunt polski orientalne formy produkcji i zdobnictwa. Postępujący proces polonizacji Ormian zakończył się w XIX w., zachowali oni jednak odrębność religijną i częściowo obyczajową. W II RP liczbę ich szacowano na 5,2 tys. (początek lat 30.); zamieszkiwali głównie województwo stanisławowskie oraz Lwów (religijne i kulturalne centrum Ormian), w niewielkiej liczbie także województwo tarnopolskie, Warszawę, Łódź i Poznań; licznie reprezentowani wśród ziemian, zamożni rolnicy, kupcy, rzemieślnicy. Po 1945 Ormianie zamieszkali głównie na Ziemiach Zachodnich i Północnych oraz w Warszawie, Łodzi i Poznaniu. Według spisu powszechnego z 2002 w Polsce mieszka 1,1 tys. Ormian Jednoczy ich Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne.
