Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO ),

organizacja wyspecjalizowana ONZ, zał. 1946, z siedzibą w Paryżu;

w konferencji założycielskiej wzięły udział 44 państwa, w tym Polska; statutowym zadaniem UNESCO jest działanie na rzecz wzajemnego poznawania się i zrozumienia narodów poprzez współpracę w dziedzinie oświaty, nauki i kultury.

UNESCO zrzesza 195 czł. regularnych i 9 czł. stowarzyszonych (2015); w większości państw członkowskich istnieją nar. Kom. do spraw UNESCO; UNESCO współpracuje z innymi organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ oraz ok. 400 organizacjami pozarządowymi. Programy realizowane przez UNESCO mają na celu m.in.: zapewnienie powszechnego dostępu do oświaty, zabezpieczenie świat. dziedzictwa kulturowego, popieranie kultur nar. oraz promowanie swobodnego przepływu informacji.

Głównymi organami UNESCO są: Konferencja Generalna (zbierająca się co 2 lata), Rada Wykonawcza (58 czł.; nadzoruje realizację programów przyjętych przez Konferencję), Sekretariat z Dyrektorem Generalnym (wybieranym przez Konferencję Generalną na 6 lat) — podzielony na 20 jednostek problemowych zgrupowanych w 5 działach (edukacji, nauk przyr., nauk społ. i kultury, informacji i informatyki oraz administracji) oraz biura regionalne.

W dziedzinie edukacji UNESCO kładzie gł. nacisk na popieranie rozwoju szkolnictwa w krajach rozwijających się oraz zwalczanie analfabetyzmu; na ten cel przeznacza się najwięcej środków z budżetu organizacji; ogłoszony 1972 raport powołanej przez UNESCO Międzynar. Komisji do spraw Rozwoju Oświaty i Wychowania zwracał uwagę na konieczność przebudowy dotychczasowych systemów szkolnych z uwzględnieniem zasady ich powszechności, elastyczności (dostosowania do zmian zachodzących w świecie) i stałego kształcenia; rok 1990 został ogłoszony przez UNESCO Międzynar. Rokiem Walki z Analfabetyzmem. W zakresie upowszechniania nauki i myśli nauk. UNESCO inicjuje programy i prace badawcze wraz z udzielaniem pomocy merytorycznej, techn. i finansowej poszczególnym krajom (zwłaszcza rozwijającym się) oraz zespołom badawczym; programy pomocy dotyczą również badań związanych z odkrywaniem i eksploatowaniem zasobów naturalnych oraz ochrony środowiska naturalnego.

W dziedzinie kultury program działań UNESCO obejmuje ochronę dziedzictwa kult. i przyr. oraz popieranie rozwoju i upowszechniania kultury; od 1960 są prowadzone akcje ochrony i ratowania zabytków (np. świątyni Abu Simbel w Egipcie, pomników Florencji, Wenecji). Na podstawie Konwencji w sprawie Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego 1972 został ustanowiony rejestr najcenniejszych świat. zabytków, pomników przyrody i obszarów chronionych (Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO); działalność wydawnicza i informacyjna obejmuje m.in. publikacje prac na temat historii ludzkości, historii kultury, dzieł mniej znanych literatur nar., organizowanie międzynar. obchodów rocznicowych poświęconych wybitnym twórcom.

Wiele uwagi UNESCO poświęca zagadnieniom międzynar. przepływu informacji; od 1981 istnieje Międzynar. Program Rozwoju Komunikowania się, z zadaniem m.in. utworzenia sieci informacyjnej dla obszarów Azji i Ameryki Łac., panafryk. agencji prasowej oraz podjęcia badań nad rolą satelitów w wymianie informacji.

W poł. lat 70. pojawiły się rozbieżności między Stanami Zjedn. i częścią państw zachodnioeur. a krajami Trzeciego Świata w kwestii celów i zasad działalności UNESCO, związane gł. z decyzją o wykorzystaniu środków budżetowych na pomoc państwom Afryki. W poł. lat 80., zgłaszając zdecydowany sprzeciw wobec polityki finansowej UNESCO, z organizacji wycofały się Stany Zjedn. (31 XII 1984) i W. Brytania (31 XII 1985).

UNESCO wydaje wiele publikacji i czasopism, m.in.: „UNESCO Courier” (35 wersji językowych), „UNESCO Sources”, „UNESCO Journal of Information Science”, „Statistical Yearbook. Annuaire Statistique. UNESCO”. W Polsce ukazuje się kwartalnik „UNESCO i my” (od 1994).