Orawsko-Podhalańskie, Obniżenie

Orawsko-Podhalańskie, Obniżenie,

obniżenie tektoniczne w Centralnych Karpatach Zachodnich między Tatrami na południu a Beskidami Zachodnimi na północy;

ciągnie się z zachodu na wschód na dł. 70 km, szer. 20–30 km; wypełnione już w starszym trzeciorzędzie (eocenie) tzw. fliszem podhalańskim, obniżone w okresach późniejszych; wzdłuż obniżenia (nieco ukośnie) przebiega Pas Skałkowy Pienin (wys. 670–1052 m);. południową część zajmuje Rów Podtatrzański (wys. 750–1000 m); na północ od niego ciągnie się rozległy pas wzniesień — Pogórze Spisko-Gubałowskie (Gubałówka, 1120 m, Palenica, 1193 m) opadające stromo ku południowi, łagodnie ku północy; najniższą część zajmuje położona w części północnej Kotlina Orawsko-Nowotarska (wys. 490–650 m). Charakterystyczne dla O.O.-P. jest okresowe występowanie suchych i ciepłych wiatrów halnych powodujących gwałtowne podnoszenie się temperatury powietrza oraz zwłaszcza w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej — zjawisko inwersji temperatury zimą (silne mrozy, zamglenia). O.O.-P. jest przecięte niskim działem wodnym między Dunajcem (zlewisko Morza Bałtyckiego) a Orawą (zlewisko M. Czarnego); w zachodniej części kotliny na Orawie (Słowacja) utworzono duży zbiornik retencyjny (pow. 35 km²); w O.O.-P. występują bogate zasoby wód geotermalnych (temp. powyżej 80°C). Większość lasów regionu stanowią wtórne lasy świerkowe lub świerkowo-jodłowe (nieliczne skrawki buczyn pod ochroną); w części północnej (Kotlina Orawsko-Nowotarska) rozległe torfowiska wysokie z reliktami glacjalnymi (rezerwat ścisły Bór na Czerwonem), dziś poważnie zniszczone w wyniku eksploatacji; ważny region turyst.; zabytki budownictwa lud., folklor góralski; gł. m.: Nowy Targ, Zakopane. O.O.-P. często utożsamiane bywa z krainą hist. Podhalem, które zajmuje jedynie środkową i południową część regionu (części skrajne: na zachodzie — Orawa, na wschodzie — Spisz).

Historia.

Osadnictwo rozwinęło się stosunkowo późno, ale już w XIII w. zakładano tu wsie na prawie niem.; w XIV i XV w. przybyli nowi osadnicy (ludność pasterska, pochodzenia wołoskiego i ruskiego, z północy — mieszkańcy ziemi krak.); bliskość ludności słowac. i wpływy kult.-polit. Węgier były dodatkowymi czynnikami kształtującymi odrębną pasterską kulturę lud. górali podhalańskich; prawie cały region był własnością króla (starostwa czorsztyńskie i nowotarskie); od XVI w. wzrost obciążeń wobec dworu i wprowadzanie poddaństwa wzbudzały opór nawykłej do swobody ludności góralskiej; pojawiło się zbójnictwo, niekiedy także zorganizowane bunty chłopów, np. 1630–31 kierowany przez S. Łętowskiego oraz 1651 — A. Kostkę-Napierskiego. W 1770 region został zaanektowany przez Austrię i 1772–1918 wchodził w skład Galicji. Zainteresowanie nauk. i artyst., jakie wzbudziło Podhale i Tatry w 2. poł. XIX w., oraz turystyka wpłynęły na rozwój funkcji wypoczynkowo-turyst. tego regionu, gł. Zakopanego.

Orawsko-Podhalańskie Obniżenie, Podhale