Nepal. Historia

Nepal. Historia.

Najdawniejszą ludność Nepalu stanowiły plemiona indyjskie i tybetańskie. W III w. p.n.e. Nepal został podbity przez władcę Indii Aśokę, z dynastii Maurjów, po których upadku (ok. 185 p.n.e.) był zależny od państw sąsiednich, m.in. połowa VII–XII w. od Tybetu. Od XIII w. rządziła miejscowa (newarska) dynastia Malla. Rozkwit państwa nastąpił za panowania jej najwybitniejszego przedstawiciela, Dźajasthitiego (ok. 1380–1400), który m.in. skodyfikował system prawny, wprowadzając rygorystyczny podział kastowy. W końcu XV w. Nepal rozpadł się na 4 państewka: Banepa, Katmandu, Bhadgaun, Patan. Na przełomie 1768/69 tron Nepalu zajęła dynastia Szah, kładąc kres panowaniu Mallów. Stolicą zostało Katmandu, a nazwa Nepal, odnosząca się początkowo tylko do Kotliny Katmandu, zaczęła zwyczajowo dotyczyć całego obszaru podlegającego dynastii. 1769–1816 Nepal prowadził politykę ekspansji terytorialnej, największy zasięg uzyskując 1809 (do rzeki Satledź). Wystąpienie Nepalu przeciwko Tybetowi spowodowało 1792 zbrojną interwencję Chin. Na mocy traktatu pokojowego Nepal zrezygnował z roszczeń terytorialnych w Tybecie i zobowiązał się wysyłać co 5 lat „misję z prezentami” do Pekinu. Po przegraniu tzw. wojny granicznej z wojskami Kompanii Wschodnioindyjskiej (1814–16) traktat w Sagauli (1816) narzucił Nepalowi rezydenta brytyjskiego i odebrał ok. 1/3 terytorium. Politykę wewnętrzną Nepalu na przełomie XVIII i XIX w. charakteryzowały konflikty między rodziną królewską i kilkoma rodami możnowładców. W 1846 faktyczną władzę przejął premier Jung Bahadur z rodu Rana, ograniczając rolę króla do funkcji reprezentacyjnych i zapewniając faktyczną władzę swemu rodowi. W 1923 został zawarty układ, w którym Wielka Brytania uznała suwerenność Nepalu, w rzeczywistości jednak zachowała wpływ na jego rządy.

Powstanie 1950–51 obaliło rządy dziedzicznych premierów z rodu Rana i przywróciło władzę królowi Tribhuwanowi, który 1951 ogłosił Nepal monarchią konstytucyjną. Od 1955 Nepal należy do ONZ. W 1959 odbyły się pierwsze wybory parlamentarne (większość zdobył Kongres Nepalski). W 1960 król rozwiązał parlament i zdymisjonował rząd, 1961 zdelegalizował partie polityczne, a 1962 nadał konstytucję, w myśl której powołano do życia tzw. bezpartyjną demokrację pańćajatów, opartą na wielostopniowym systemie bezpośredniego i pośredniego przedstawicielstwa. Zgodnie z konstytucją król zachował decydujący głos we wszystkich sprawach państwowych. Lata 60. i 70. w Nepalu były okresem niepokoju wewnętrznych spowodowanego przez konflikt z nielegalnym Kongresem Nepalskim oraz napięcia w stosunkach z Indiami (1962 indyjska blokada gospodarcza Nepalu). Jednocześnie Nepal otrzymywał znaczną pomoc gospodarcza od Chin, USA, Szwajcarii, RFN, ZSRR oraz organizacji międzynarodowych. W 1971 władzę w kraju objął król Birendra Bir Bikram Shah Deva. W 1978–81 doszło do ostrych wystąpień antyrządowych pod hasłem demokratyzacji życia publicznego król przyznał poddanym prawo do wyrażania swych opinii na wiecach i w publikacjach prasowych, utrzymał jednak zakaz działania partii politycznych. Ogólnonarodowe referendum 1981 potwierdziło wolę utrzymania systemu pańćajatowego, ale 1989–90 nastąpiły krwawe rozruchy antyrządowe pod hasłami dalszych zmian demokratycznych.

W 1990 weszła w życie nowa konstytucja likwidująca system pańćajatów i wprowadzająca demokrację wielopartyjną. Król przyjął funkcję monarchy konstytucyjnego. W 1996 Komunistyczna Partia Nepalu (maoistowska) opuściła parlament i rozpoczęła tzw. wojnę ludową na rzecz „społecznej sprawiedliwości”. Na początku XXI w. maoiści kontrolowali 5 z 75 okręgów, ale aktywnie działali na większości terytorium kraju. W 2001 doszło do jednej z największych tragedii w historii Nepalu; syn króla Birendry, książę Dipendra, zastrzelił swojego ojca oraz matkę, także 6 innych członków rodziny królewskiej, a następnie popełnił samobójstwo. Prawdopodobnym motywem zbrodni miał być sprzeciw pary królewskiej na małżeństwo Dipendry z kobietą pochodzącą z rodu Ranów. Na nowego króla Nepalu został koronowany 53-letni Gyanendra, młodszy brat Birendry. Nepal do 2008 był jedyną monarchią konstytucyjną na świecie, w której nadal dominującą rolę odgrywał hinduizm. Po okresie autorytarnych rządów monarchy (od II 2005), w wyniku masowych protestów ludności i ofensywy partyzantki maoistowskiej, w V 2006, przywrócono do życia rozwiązany 2002 parlament i powołano nowy rząd siedmiu, dotychczas opozycyjnych, partii. Bardzo ograniczono wpływ monarchy na bieżącą politykę państwa. Do końca 2006 strona rządowa podpisała z maoistami kilka umów zmierzających do zakończenia powstania. 2007 tymczasowy parlament przyjął konstytucję tymczasową, która m.in. zagwarantowała podstawowe wolności obywatelskie i wprowadzała system demokratyczny. Zgromadzenie Konstytucyjne, wybrane 10 V 2008, na pierwszym posiedzeniu (28 V) proklamowało zniesienie monarchii. Nepal stał się republiką związkową; 2015 trzęsienie ziemi (ponad 7 tys. zabitych).