Nehru Jawaharlal

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Nehru Jawaharlal, ur. 14 XI 1889, Allahabad, zm. 27 V 1964, New Delhi,

polityk indyjski, pierwszy premier niepodległych Indii.

Urodził się 14 XI 1889 w Allahabad. Był ojcem Indiry Gandhi. Pochodził z rodziny braminów kaszmirskich, jego ojciec — Motilal Nehru, był działaczem niepodległościowym, współtwórcą partii Swaradź [‘samorząd’]. Nehru kształcił się w Wielkiej Brytanii: 1905–07 w Harrow, następnie 1907–10 w Trinity College oraz 1910–12 w Inner Temple w Londynie, gdzie uzyskał dyplom prawnika. Po powrocie do Indii przez krótki czas pracował jako adwokat, wkrótce całkowicie zajął się sprawami polityki, przede wszystkim zaangażował się w walkę o niepodległość Indii. Politycznym i etycznym mentorem Nehru był M.K. Gandhi.

Udział w ruchu niepodległościowym

Od 1919 Nehru włączył się w działalność w Indyjskim Kongresie Narodowym (IKN). W 1921 został aresztowany przez władze brytyjskie i po raz pierwszy skazany na karę więzienia. W czasie 24 lat działalności politycznej spędził łącznie ponad 9 lat w więzieniach. Poza polityką wewnętrzną Nehru zajmował się także kwestiami międzynarodowymi. W 1926–27 odwiedził kraje europejskie oraz ZSRR. Przyjął niektóre założenia filozofii marksistowskiej, odrzucił jednak ideę państwa „komunistycznej dyktatury”. W 1929 przewodniczył sesji IKN w Lahore, 2 lata później, po śmierci ojca, stał się jednym z głównych działaczy Kongresu. Akceptował gandyjskie koncepcje „cywilnego nieposłuszeństwa” oraz „walki bez przemocy” (satjagraha). W przeciwieństwie do Gandhiego nie uznawał się za wyznawcę hinduizmu, twierdził, że najbliższy ideowo jest mu agnostycyzm. Głosił konieczność stworzenia państwa świeckiego, które gwarantuje równość społeczną i polityczną wyznawcom wszystkich religii. Przed wybuchem II wojny światowej Nehru oświadczył, że Indie powinny stanąć po stronie państw demokratycznych, ale jedynie jako „wolny kraj”. W 1942 brał czynny udział w antybrytyjskiej akcji Opuśćcie Indie, za co został skazany na karę 3-letniego aresztu. Po zakończeniu wojny, ze względu na niemożność osiągnięcia porozumienia z Ligą Muzułmańską oraz z powodu niebezpieczeństwa wybuchu religijnych konfliktów, Nehru wyraził zgodę na podział subkontynentu na 2 niezależne państwa: Indie i Pakistan, które oficjalnie uzyskały niepodległość 1947.

Przywódca niepodległych Indii

Jako premier Republiki Indii (1947–64) Nehru był zwolennikiem świeckiej demokracji parlamentarnej, ale i „socjalistycznego modelu rozwoju państwa”, czyli gospodarki planowej, zmniejszenia dysproporcji dochodów, ograniczenia własności prywatnej, co w późniejszym okresie przyczyniło się do kłopotów gospodarczych kraju. Za największe zagrożenie stabilności państwa uznawał konflikty komunalistyczne (komunalizm) oraz skrajną, polityczną interpretację hinduizmu. Jako zwolennik integralności Indii prezentował nieustępliwe stanowisko w kwestii podziału Kaszmiru oraz przebiegu granicy z Chinami.

W polityce międzynarodowej był zwolennikiem koncepcji niezaangażowania i przeciwnikiem tworzenia bloków wojskowych; współtworzył koncepcję pokojowego współistnienia (pańcza sila). Etyczny wymiar polityki Nehru został jednak podważony w chwili, gdy Indie jako jedyny kraj z grupy „niezaangażowanych” poparły 1956 na forum ONZ sowiecką interwencję na Węgrzech. Zmarł 27 V 1964 w New Delhi. Nehru zapoczątkował polityczną „dynastię” Nehru–Gandhi. Funkcję premiera sprawowała jego córka I. Gandhi oraz wnuk R. Gandhi.

Główne dzieła: Glimpses of World History (t. 1–2 1934–35), An Autobiography (1936), Unity of India (1941), Odkrycie Indii (1946, wydanie polskie 1957).

Bramin przed świątynią przy ghacie Viśram w Mathurze nad rzeką Jamuną, stan Uttar Pradeś (Indie)