Musorgski Modest P.
 
Encyklopedia PWN
Musorgski Modest P., ur. 21 III 1839, Kariewo (gubernia pskowska), zm. 28 III 1881, Petersburg,
kompozytor rosyjski; jeden z głównych przedstawicieli szkoły narodowej w muzyce rosyjskiej XIX w..
Kalendarium
Urodził się 21 III 1839 w Kariewie (gubernia pskowska). Był członkiem Potężnej Gromadki. W Petersburgu kształcił się w szkole wojskowej i uczył się gry fortepianowej u A. Gerkego; w dziedzinie kompozycji był samoukiem (już 1852 wydał swój młodzieńczy utwór, fortepianową Polkę podchorążacką). W 1856–58 służył jako oficer w Pułku Preobrażeńskim. Zetknąwszy się z kompozytorami: A. Dargomyżskim, M. Bałakiriewem, A. Borodinem, C. Cui, N. Rimskim-Korsakowem i krytykiem muzycznym W. Stasowem, porzucił służbę wojskową i poświęcił się komponowaniu. Pod kierunkiem Bałakiriewa pisał sonaty, pieśni, rozpoczął symfonię. Zarobkował m.in. jako pianista: solista (podziwiany improwizator) i akompaniator (m.in. występy ze śpiewaczką D. Leonową).
Dramaty muzyczne i pieśni
W 1863–68 podejmował pierwsze próby komponowania muzyki dramatycznej (niedokończone opery: Salambo według G. Flauberta i Ożenek według N. Gogola). Szczytowym osiągnięciem w tej dziedzinie stał się dramat muzyczny Borys Godunow wg A. Puszkina (1869, 2. wersja 1872). Dramat ten był początkowo odrzucany przez teatry operowe (historyczne tło libretta ukazywało konflikt między władzą cara a ludem); jego prapremiera odbyła się dopiero 1874 w Petersburgu. Dużą rolę w Borysie Godunowie odgrywają partie chóralne, powiązane ściśle z akcją dramatyczną (chór reprezentuje zbiorowego bohatera, którym jest lud). O nowatorstwie dzieła przesądziła oryginalność pomysłów harmonicznych i metrorytmicznych, a także ludowy charakter melodyki. W 1872 Musorgski rozpoczął pracę nad kolejnym dramatem muzycznym, Chowańszczyzna, do własnego libretta (treść oparta na historii ludowych ruchów religijno-reformatorskich XVII w. w Rosji). Dzieło to, dokończone i zinstrumentowane przez Rimskiego-Korsakowa — zostało wykonane 1886 w Petersburgu (1913 wystawione w Paryżu w opracowaniu M. Ravela i I. Strawinskiego). Z 1874–80 pochodzą szkice do opery komicznej Jarmark Soroczyński (ze znanym Hopakiem), według opowiadania Gogola. W okresie tym powstały także najbardziej znane cykle pieśni Musorgskiego: Z izby dziecięcej (1868–72), Bez słońca (1874) oraz Pieśni i tańce śmierci (1875–77) — pierwszy cykl do tekstów własnych, następne do tekstów M. Goleniszczewa-Kutuzowa. Poza cyklami powstawały osobne pieśni, m.in. do słów J.W. Goethego (Ballada o pchle), Puszkina (Noc), N. Niekrasowa (Kalistrat, Kołysanka Jeriomiuszki), A. Ostrowskiego (Śpij, uśnij, chłopski synu) i własnych (Seminarzysta).
Poematy symfoniczne i miniatury fortepianowe
Muzyka instrumentalna w twórczości Modesta Musorgskiego miała mniejsze znaczenie, choć i w tej dziedzinie kompozytor pozostawił ważne dzieła. Z 1867 pochodzi fantazja lub obraz (poemat) symfoniczny Noc na Łysej Górze (1886 wersja opracowana przez Rimskiego-Korsakowa). W 1874 powstały słynne Obrazki z wystawy — cykl miniatur fortepianowych, napisany pod wrażeniem oglądanej wystawy dzieł malarza W. Hartmanna (1922 zinstrumentowany przez Ravela, później wielokrotnie opracowywany, m.in. przez zespół Emerson, Lake and Palmer). Musorgski zmarł 28 III 1881 w Petersburgu.
Znaczenie twórczości
W twórczości Musorgskiego hasła głoszone przez kompozytorów Potężnej Gromadki znalazły najżywsze i najpełniejsze odbicie. Dążenie do realistycznej prawdy wyrazu, do oddania muzycznymi środkami konkretnych sytuacji i nastrojów spowodowało, że główne miejsce zajęła w niej muzyka związana ze słowem (opera, zwłaszcza dramat muzyczny, i liryka wokalna) lub muzyka o charakterze programowym. Pozycję czołowego przedstawiciela XIX-wiecznej szkoły narodowej w muzyce rosyjskiej zawdzięcza Modest Musorgski twórczemu wykorzystaniu rodzimego folkloru muzycznego i nowatorstwu środków technicznych, zwłaszcza w dziedzinie melodyki i harmoniki. W melodyce pieśni i chórów odzwierciedlał ze szczególną starannością istotne cechy intonacji mowy rosyjskiej; osiągnięciami w dziedzinie harmoniki (przełamywanie zasad tonalności dur-moll, stosowanie skal modalnych i chromatyki, wprowadzanie dysonansowych współbrzmień) wyprzedził zdobycze francuskiego impresjonizmu.
Twórczość Musorgskiego, początkowo niedoceniana (współcześni twórcy rosyjscy, np. P. Czajkowski, bliski przyjaciel, Rimski-Korsakow, jej nowatorstwo postrzegali często jako przejaw dyletantyzmu kompozytora), wywarła duży wpływ na późniejszych kompozytorów rosyjskich; nawiązywał do niej m.in. D. Szostakowicz, w pewnej mierze także twórcy francuscy: C. Debussy i Ravel. Dzieła wszystkie Musorgskiego wydano 1928–39 (Moskwa–Leningrad–Wiedeń).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Axer Otto, scenografia do Borysa Godunowa Modesta Musorgskiego, 1972.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
16. M. Musorgski Borys Godunow rys. J. Charubin, J. Niziński
17. M. Musorgski Obrazki z wystawy, Promenada rys. J. Charubin, J. Niziński
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia