Mordowia
 
Encyklopedia PWN
Mordowia, ros. Mordowija, mordwińskie Mordovijas', Republika Mordowii, ros. Riespublika Mordowija, mordwińskie Mordovskjaj Respublikas', dawniej Mordwa,
republika w centrum eur. części Federacji Ros.;
pow. 26,2 tys. km2; 835 tys. mieszk. (2010), gł. Mordwini, Rosjanie, Tatarzy; stol. Sarańsk. Środkowa i wschodnia część M. jest położona na Wyż. Nadwołżańskiej (wysokość do 325 m), zachodnia na Niz. Ocko-Dońskiej; klimat umiarkowany ciepły, kontynent.; średnia roczna suma opadów 400–500 mm; gł. rzeki: Sura, Moksza; ok. 25% pow. zajmują lasy. Przemysł gł. maszyn., metal., elektrotechniczny, chem., materiałów budowlanych, drzewny, spoż.; uprawa zbóż, ziemniaków, konopi, buraków cukrowych; hodowla bydła, owiec, trzody chlewnej, drobiu; pszczelarstwo.
Historia. Jak wskazują badania archeol., współcz. ludność M. wywodzi się od ludności z czasów neolitu; później łączyły się z nią napływowe plemiona pasterskie. W 1. poł. I tysiącl. n.e. M. samodzielna, później znalazła się w zależności od Gotów, Chazarów, Bułgarów Wołżańsko-Kamskich i Rusi Kijowskiej. W pocz. XIII w. część Mordwinów w Księstwie Włodzimiersko-Suzdalskim. W XIII–XV w. M. wchodziła w skład Złotej Ordy, w XVI w. Mordwini byli sojusznikami Iwana IV Groźnego w walce z chanatem kazańskim, a po jego upadku 1552 zostali wcieleni do Rosji. Od poł. XVII w. zaczęto stosować wobec nich politykę kolonizacyjną, przymusowe wprowadzanie prawosławia i obowiązek pracy przy budowie ros. twierdz i portów czarnomor.; 1775 obszar zamieszkiwany przez Mordwinów podzielono między kilka guberni. W wyniku reformy chłopskiej 1861 chłopi stracili najlepsze ziemie uprawne, a pozbawionych jej zupełnie (na rzecz Rosjan) przesiedlono masowo na Syberię i do Kazachstanu. Na pocz. XX w. dość silne wpływy wśród Mordwinów uzyskali mienszewicy i socjaliści-rewolucjoniści, którzy utrzymali je do 1918, kiedy w wyniku wojny domowej bolszewicka Armia Czerwona zajęła te obszary. Dopiero 1928 władze ZSRR utworzyły Mordwiński Okręg Narodowościowy, przekształcony 1930 w autonomiczny, a 1934 w Mordwińską Autonomiczną SRR. Duże straty poniosła ludność mordwińska w latach masowej kolektywizacji. Na terenie Mordowii od lat 30. istniały obozy pracy przymusowej (łagry). W 1979 Mordwini stanowili w swej republice mniejszość, Rosjanie większość, choć jednocześnie większość Mordwinów (ogółem w ówczesnym ZSRR 1154 tys.) była rozproszona poza republiką. Po rozpadzie ZSRR 1991 M. pozostała w składzie Rosji jako republika i 31 III 1992 podpisała nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Ros.; wielu Mordwinów stara się wrócić do kraju.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia