Dzieła Montesquieu, zwłaszcza
Listy perskie (wydana anonimowo) i
O duchu praw (wydane z ostrożności anonimowo i poza Francją) należały do najbardziej popularnych tekstów politycznych XVIII w.
Listy perskie stanowiły satyrę na stosunki polityczne panujące we Francji. Mimo lekkiej formy, zawierały wiele myśli, które zapowiadały główne wątki jego doktryny. Dotyczy to, oprócz typowo oświeceniowej obrony wolności i tolerancji, przekonania, że społeczeństwo jest tym silniejsze, im bardziej opiera się na dobrych obyczajach i cnocie politycznej obywateli (stało się to główną tezą
Uwag nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej), dostrzeżenia różnorodności i zmienności ustrojów politycznych i prawnych oraz uznania zalet ustroju Anglii po rewolucji 1688–89 (co z kolei należy do głównych tez
O duchu praw). W tym ostatnim dziele przedstawił swą teorię polityczną dotyczącą istoty oraz powstania państwa i prawa, przeprowadzając jednocześnie rozważania nad zorganizowaniem państwa rządzonego dobrze i praworządnie. Był jednym z prekursorów
determinizmu geograficznego. Badając różne formy państwa, począwszy od czasów starożytnych, stwierdził, że są one skutkiem działania „ducha praw” jako splotu relacji między normami prawa a innymi czynnikami prawotwórczymi, do których zaliczył czynniki geograficzne, np. klimat (fizyczna „natura rzeczy”, niezależna od ludzi), oraz obyczaje, religię, stopień rozwoju i typ gospodarki danego kraju (społeczna „natura rzeczy”, stworzona przez wiele pokoleń ludzkich, co odpowiadało innemu jego określeniu: „duch narodu”). Splot ten jest właściwy poszczególnym krajom, stąd konieczna różnorodność ustroju i prawa — teza nietypowa wobec dominującej wówczas szkoły
prawa natury. Prawodawca powinien kierować się duchem umiarkowania i wykazać powściągliwość: nie narzucać wielkich rozwiązań systemowych obejmujących całość porządku prawnego i społecznego, lecz odwoływać się do obyczajów i przekonań obywateli, kierować się duchem narodu. Teza ta, którą można określić jako ewolucyjny historyzm oraz socjologizm, mająca charakter konserwatywny, znalazła rozwinięcie w myśli E. Burke’a.