Mochnacki Maurycy, ur. 13 IX 1803, Bojaniec k. Żółkwi (wsch. Galicja), zm. 20 XII 1834, Auxerre (Francja),
krytyk literacki i publicysta, działacz polityczny.
Mochnacki Maurycy
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
1823–24 więziony za przynależność do Związku Wolnych Polaków; 1825 współredaktor „Dziennika Warszawskiego”, 1827–28 „Gazety Polskiej” i 1829–30 „Kuriera Polskiego”; od I 1829 członek sprzysiężenia P. Wysockiego; jeden z przywódców Towarzystwa Patriotycznego. Uczestnik powstania listopadowego 1830–31, początkowo reprezentował lewicę rewolucyjną; brał udział w nocy listopadowej, współorganizował wystąpienia ludu warszawskiego, występował przeciwko Radzie Administracyjnej i dyktaturze J. Chłopickiego; walczył pod Ostrołęką; publikował w „Nowej Polsce” artykuły polityczne, w których oceniał sytuację polityczno-społeczną w Polsce; pod koniec powstania uległ presji ideologicznej przywódców prawicy i poparł L. Krukowieckiego. Po upadku powstania na emigracji (Paryż, Metz), poróżniony z obozem demokratycznym, szukał zbliżenia ze Związkiem Jedności Narodowej; pozostał zwolennikiem reform społecznych, sprzeciwiał się jednak polityce antyszlacheckiej; zwalczał demokratów w tzw. Pismach auxerrskich (1834); w pracy Powstanie narodu polskiego w r. 1830–1831 (t. 1–2 1834) atakował politykę arystokracji, kładąc nacisk na wewnętrzne przyczyny klęski i znaczenie kwestii społecznej. Wybitny krytyk literacki i muzyczny, występował przeciwko koncepcjom estetyki klasycystycznej, w utworach romantyków dostrzegał bogatszy i nowocześniejszy od racjonalistycznego sposób rozumienia świata; szczególną rolę wychowawczą przyznawał tragedii; sformułował program literatury romantycznej w Polsce jako jedynej (wg niego) odpowiadającej kryterium „narodowości”; swój program estetyczny przedstawił w pracy O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym (1830); Dzieła (t. 1–5 1863), Pisma... (1910), Pisma wybrane (1957).
