Metternich Klemens Lothar Wenzel

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Metternich Klemens Lothar Wenzel von , K.L.W. von Metternich-Winneburg , książę, ur. 15 V 1773, Koblencja, zm. 11 VI 1859, Wiedeń,

austriacki mąż stanu.

Urodził się 15 V 1773 w Koblencji. Pochodził ze szlachty nadreńskiej, był synem wysokiego urzędnika. W 1788–92 studiował prawo w Strasburgu i Moguncji, przygotowywał się do kariery dyplomatycznej. Młody Metternich, którego dobra rodowe nad Renem były zagrożone przez francuskie wojska rewolucyjne, wcześnie dał się poznać jako zdecydowany przeciwnik rewolucji i związanych z nią idei narodowych. W 1795 ożenił się z wnuczką W.A. Kaunitza i zamieszkał w Wiedniu, co go związało z Austrią. Od 1797 w służbie dyplomatycznej — 1801 był posłem austriackim w Dreźnie, 1803 w Berlinie (nakłonił Prusy do przystąpienia do III koalicji i podpisania tajnego układu), 1806 został ambasadorem w Paryżu.

Minister spraw zagranicznych

W 1809 po porażce Austrii w wojnie z Francją został ministrem spraw zagranicznych; jako zwolennik dyplomatycznego realizmu rozpoczął politykę zbliżenia z Francją: pośredniczył w zawarciu 1810 małżeństwa Napoleona I z Marią Ludwiką, córką cesarza Franciszka I, oraz zapewnił udział 1812 oddziałów austriackich w wyprawie Napoleona na Moskwę. Jednocześnie, kierując się zasadą równowagi sił (system Metternicha), dążył do wzmocnienia pozycji Austrii w środkowej Europie przez osłabianie wpływów Francji, a następnie Rosji; prowadził politykę wyczekiwania i lawirowania; Austrii wyznaczył rolę mediatora między Francją a Rosją; 1813 podjął decyzję o przystąpieniu Austrii do wojny przeciwko Napoleonowi, by zapewnić jej decydujący głos w koalicji; wyznaczył cele wojenne — zniesienie napoleońskiego porządku, opartego na opanowaniu Europy przez jedno państwo, i przywrócenie starego układu z zachowaniem równowagi między państwami; 9 IX 1813 w Cieplicach Metternich zawarł w imieniu Austrii sojusz z Rosją i Prusami, chociaż w dalszych planach nie chciał dopuścić do zbytniego wzmocnienia ani Rosji, ani Prus (tajny traktat Wielkiej Brytanii, Francji i Austrii z 1815 i plan podziału Księstwa Warszawskiego); dlatego też przeciwdziałał zupełnemu osłabieniu Francji, podważał pozycję Prus i udaremniał plan stworzenia silnej konstytucyjnej Rzeszy Niemieckiej.

Przewodniczący kongresu wiedeńskiego

Ukoronowaniem tych dążeń był kongres wiedeński 1814–15, któremu Metternich przewodniczył i który w znacznym stopniu dzięki jego dyplomacji zapewnił Austrii przewodnictwo w nowo powstałym Związku Niemieckim i we Włoszech, sobie zaś jako współtwórcy Świętego Przymierza przodujące stanowisko w polityce europejskiej; budował wspólny front (czemu służyć miały m.in. kolejne konferencje i kongresy, np. 1819 w Karlsbadzie, karlsbadzkie postanowienia) przeciwko wszelkim ruchom mogącym zagrażać istniejącemu porządkowi politycznemu, przyjętemu na kongresie wiedeńskim.

Kanclerz

Oficjalnie 1821 mianowany kanclerzem, od powołania 1826 na stanowisko ministra F.A. Kolowrata Metternich stopniowo tracił znaczenie; obaj ostro rywalizowali o wpływy; jednak 1835 po śmierci cesarza Franciszka I, gdy Metternich został członkiem tzw. Komitetu Państwowego, organu doradczego przy nowym cesarzu Ferdynandzie I, ponownie odzyskał dominującą pozycję w polityce cesarstwa. Jako zwolennik absolutyzmu przeciwstawiał się wszelkim aspiracjom niepodległościowym i tendencjom liberalnym, upatrując w ich bezwzględnym tłumieniu najpewniejszy sposób utrzymania jedności państwa i jego mocarstwowej pozycji; z Austrii uczynił kraj rządów policyjnych, osławionej cenzury; wskutek decydującej pozycji Metternicha w Związku Niemieckim system ten obejmował również inne kraje niemieckie. Wydarzenia 1830–31, a zwłaszcza rewolucja lipcowa we Francji i rewolucja belgijska, dokonały poważnego wyłomu w systemie metternichowskiej Europy; po wybuchu powstania listopadowego 1830–31 początkowo odczuwał satysfakcję z niepowodzeń rosyjskiego sojusznika, uznał jednak, że ważniejsze jest tłumienie ruchów niepodległościowych, gotów był do przeprowadzenia austriackich interwencji w Polsce; rewolucja krakowska 1846 skończyła się wcieleniem Krakowa do Austrii; Metternich reagował podobnie na pojawienie się analogicznych ruchów we Włoszech czy na terenie Niemiec. Po wybuchu rewolucji marcowej 1848 w Wiedniu, otoczony powszechną nienawiścią jako symbol starego systemu, został zmuszony 13 III podać się do dymisji, następnego dnia udał się na wygnanie; do Wiednia powrócił 1851. Zmarł 11 VI 1859 w Wiedniu.

Ocena historyków i politologów

Postać Metternicha, a szczególnie jego działalność polityczną, była przedmiotem analiz wielu historyków i politologów. H. Srbik wydał pierwszą obszerną i ważną biografię kanclerza (Metternich. Der Staatsmann und der Mensch 1925–54), w której uznał Metternicha za jednego z najważniejszych twórców polityki międzynarodowej w nowożytnej Europie; historiografia marksistowska, także liberalna, ostro oceniała Metternicha jako rzecznika reakcji i legitymizmu; jednak po I i II wojnie światowej zaczęto się nim interesować jako mężem stanu ceniącym stabilność, uznano go też za polityka przedkładającego pokój nad konflikt zbrojny; do jego idei odwoływał się m.in. sekretarz stanu USA, H.A. Kissinger.