Meksyk, Ciudad de México 
, México ,
stolica Meksyku, w środkowym Meksyku, w południowej części Mesy Centralnej (Wyż. Meksykańska), na wys. ok. 2240–3700 m.
, México ,
Meksyk
Encyklopedia PWN
Strefa metropolitalna miasta (Zona Metropolitana de la Ciudad de México) to jedna z największych aglomeracji świata, w skład której wchodzą: Miasto Meksyk (9,0 mln mieszk., 2019) oraz 40 municypiów ze stanu Meksyk i 1 municypium ze stanu Hidalgo (planuje się przyłączenie jeszcze 18 municypiów ze stanu Meksyk) — łącznie zespół miejski zamieszkują 22 mln osób (wg innych danych 23 mln); Dystrykt Federalny Meksyk dzieli się na 16 dzielnic (delegación). Główny ośr. gosp. i kult.-nauk. kraju i jeden z największych w Ameryce Łac.; przemysł maszyn., metal., hutnictwo żelaza, przemysł elektrotechniczny, opt., chem. (m.in. gł. w kraju ośr. przemysłu farm.), petrochemiczny, włók., odzieżowy, drzewny i papierniczy, materiałów budowlanych, poligraficzny (jeden z największych w Ameryce Łac.); wielki ośr. handl.-finansowy Ameryki Łac.; ważny węzeł komunik. (przez M. przebiega Droga Panamer.); od 1969 czynne metro; port lotn. o międzynar. znaczeniu; siedziba 7 akad. nauk, wielu szkół wyższych (m.in. najstarszy uniw. kraju, zał. 1553); biblioteki (m.in. nar.); znany ośr. turyst.; liczne muzea, m.in.: sztuki, antropologii, sztuki lud., historii; 1968 miejsce XIX Letnich Igrzysk Olimpijskich. Stare miasto oraz północne dzielnice M. są położone na równinie, częściowo na miejscu dawnego jez. Texcoco, południowych część miasta — na zboczach gór; zakłady przem. są skupione gł. w północnej części zespołu miejskiego; liczne parki (m.in. Chapultepec).
Historia. Założony na przeł. 1521 i 1522 przez H. Cortésa na gruzach zniszczonego przez Hiszpanów azteckiego m. Tenochtitlán; 1535–1821 stol. hiszp. wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1821 stol. Meksyku; podczas wojny meksyk. (1846–48) 1847 zdobyty i do końca wojny okupowany przez wojska USA; 1863 zajęty przez Francuzów podczas interwencji zbrojnej w Meksyku, do 1867 siedziba ces. Maksymiliana Ferdynanda Józefa; 1967 podpisanie tzw. układu z Tlatelolco o denuklearyzacji Ameryki Łac.; 2 X 1968 masakra studentów (i ludności cywilnej) przez wojsko i policję na pl. Trzech Kultur; niszczony przez trzęsienia ziemi, ostatnie — 1985.
Zabytki. Przy gł. placu — Plaza de la Constitutión — barok.-klasycyst. katedra (1563–67, XVII–XIX w.), ogromna, 3-nawowa budowla z wyposażeniem wnętrz w stylu churriqueryzmu (m.in. ołtarz — Altar de los Reyes), Palacio National (dawna rezydencja wicekróla, XVII–XVIII w.) i Palacio Municipal (ratusz, XVII, XX w.); szpital de Jesús Nasareno (1. poł. XVI, XX w.); klasztory z kościołami z XVII i XVIII w., m.in.: La Merced, S. Agustín (ob. siedziba biblioteki nar.); barok. kościoły z XVIII w., m.in.: Sta Veracruz, S. Hipólito, S. Inés, La Profesa, S. Trinidad, S. Francisco, S. Domingo, Sagraria Metropolitano; kolegia z XVIII w.: S. Ignacio (Las Viscainas), S. Ildefonso i in.; domy mieszkalne i pałace z XVIII w., m.in.: Casa de los Azulejos, San Mateo Valparaiso (ob. bank), Conde de Herras y Soto, Casa de los Mascarones; budowle użyteczności publicznej z XVIII w.: gmach szkoły med. (siedziba Trybunału Inkwizycji), szkoła górnicza (La Minerija), gmach muzeum hist.; klasycyst. i eklektyczne budowle użyteczności publicznej z XIX w.; Palacio de Bellas Artes (1904–34); liczne budowle nowoczesne z XX w. (m.in.: miasteczko uniwersyteckie 1949–54, stadion olimpijski 1951–53, dzielnice mieszkaniowe, np. Benito Juárez, 1950–52), dekorowane malowidłami ściennymi i mozaikami. Zabytkowe Centrum wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
