Mazurzy
 
Encyklopedia PWN
Mazurzy:
1) Mieszkańcy hist. dzielnicy Polski — Mazowsza, zw. Mazurami właściwymi. Pod względem etnogr. nie stanowią jednolitej grupy kulturowej, mimo istnienia odrębnej gwary mazow.; dzielą się na grupy, różniące się do niedawna strojem, formami budownictwa i kultury materialnej, tradycjami gospodarowania, folklorem i plastyką obrzędową; najdłużej odrębność kulturową zachowali Łowiczanie oraz Kurpie; charakterystyczną cechą osadnictwa mazow. jest występowanie wsi o tradycjach drobnoszlacheckich na północno-wschodnim Mazowszu i na pograniczu mazow.-podlaskim; zbiory prezentujące dawną kulturę szlachecką znajdują się w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie. W XIV–XVII w. osadnicy z Mazowsza osiedlali się na dawnych terenach pruskich (Mazurzy pruscy), na Podlasiu, w W. Księstwie Litew., na Wołyniu; mieszkali również w Małopolsce nad Sanem, w Wielkopolsce (tzw. Mazurzy wieleńscy, sprowadzeni w okolice Wielenia 1768–72), w Puszczy Noteckiej.
2) Mieszkańcy Mazur. Zasiedlenie Mazur nastąpiło po asymilacji lub wymarciu pierwotnej grupy etnicznej Prusów, w wyniku działalności zakonu krzyżackiego oraz w wyniku ekspansji osadniczej z sąsiedniego Mazowsza (kolonizacja mazurska). Asymilacja ludności pol. następowała w zakresie pewnych elementów kultury, obowiązującego prawa, wyznania (od XVI w. luteranizm) i mentalności. Termin Mazurzy pojawił się w 1. poł. XIX w. i był używany przez administrację pruską w odniesieniu do ludności mówiącej po polsku, wyznania ewang.-augsb. (luterańskiego). Samo określenie Mazurzy wywodzi się z nazwy Mazowsza — regionu, z którego przybyło najwięcej osadników, a którego mieszkańców nazywano Mazurami; później dodano przymiotnik „pruscy”, czyli mieszkający w Prusach. Mazurzy mówiący gwarą i manifestujący więź z Polską byli poddawani systematycznej germanizacji. W odpowiedzi na nią powstał w XIX w. tzw. ruch gromadkarski dążący do rozwoju mazurskiego Kościoła nar. z nabożeństwami w języku rodzimym. Mimo prześladowań, oddziaływania niem. szkół i służby w niem. armii, część Mazurów zachowała do II wojny światowej gwarę i poczucie więzi z Polską. Migracje powojenne zmieniły obraz ludnościowy Mazur. W większości wsi mieszkały rodziny z różnych stron Polski, o różnym poziomie cywilizacyjnym, wzorach kultury. Przybysze postrzegali Mazurów — często dwujęzycznych, wyznania luterańskiego (a większość przybyłych była katolikami) — jako obcych, nawet wrogów. Mimo starań mazurskich działaczy polit., Mazurzy byli traktowani prawie na równi z Niemcami, co powodowało odchodzenie od polskości i masowe wyjazdy do Niemiec. Miary poczucia niezasłużonej krzywdy dopełniało przestępcze wręcz postępowanie żołnierzy sowieckich III Frontu Białorus., który 1944–45 zdobywał Prusy Wschodnie. Po 1945 liczbę Mazurów oceniano na ok. 100 tys. osób; w 2000 ostrożne szacunki podawały liczbę 5 tysięcy. Od 1990 działa w Olsztynie Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia”, stawiające sobie za cel poznawanie zapomnianej przeszłości Warmii i Mazur. W 1994 powstało w Giżycku Stow. „Wspólnota Mazurska”. Zabytki budownictwa mazurskiego znajdują się w zbiorach Muzeum Budownictwa Lud. (parku etnogr.) w Olsztynku, Muzeum Mazurskim w Szczytnie (kafle mazurskie) oraz Muzeum Kultury Lud. w Węgorzewie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia