Maria Teresa
 
Encyklopedia PWN
Maria Teresa, z dynastii Habsburgów, ur. 13 V 1717, Wiedeń, zm. 29 XI 1780, tamże,
władczyni Austrii, królowa Czech i Węgier, cesarzowa rzymsko-niemiecka.
Cytat
Kalendarium
Urodziła się 13 V 1717 w Wiedniu. Była najstarszą córką cesarza Karola VI i Elżbiety Krystyny, księżnej Braunschweig-Wolfenbüttel, matką cesarza Józefa i Leopolda oraz królowej Francji Marii Antoniny, królowej Neapolu Marii Karoliny. Odebrała staranne wykształcenie ogólne; jej małżeństwo (od 1736) z księciem lotaryńskim, Franciszkiem, dało początek domowi habsbursko-lotaryńskiemu.
Wojna o sukcesję austriacką
Na mocy sankcji pragmatycznej 1713 o następstwie tronu w krajach dziedzicznych Habsburgów, uznanej przez główne mocarstwa europejskie, Maria Teresa po śmierci ojca 1740 objęła tron Austrii, Czech i Węgier; praw tych nie uznały jednak Bawaria, której elektor został późniejszym cesarzem rzymsko-niemieckim (Karol VII), Prusy, Francja i Hiszpania, co spowodowało wybuch wojny o sukcesję austriacką 1740–48; Fryderyk II pruski wystąpił z pretensjami do Śląska (wojny śląskie); zdobył go w toku I wojny śląskiej (1740–42), co potwierdził 1745 pokój drezdeński, kończący II wojnę śląską. Poparcie Węgrów, zawarcie sojuszu z Wielką Brytanią i zgoda Fryderyka II, zapewniły po śmierci Karola VII (1745) wybór męża Marii Teresy na cesarza rzymsko-niemieckiego jako Franciszka I (nie odznaczył się on ani jako mąż stanu, ani jako wódz).
Reformy wewnętrzne
Zakończenie wojny o sukcesję austriacką i podpisanie pokoju akwizgrańskigo 1748 (poza utratą Śląska Austria straciła też niektóre terytoria zwłaszcza na rzecz Hiszpanii) pozwoliło Marii Teresie skoncentrować się na polityce wewnętrznej; zapoczątkowała ona, w duchu oświeconego absolutyzmu, wielkie reformy państwa; podobnie jak w czasie działań wojennych, korzystała z usług wybitnych doradców i urzędników, dbając jednakże, by najważniejsze decyzje były podejmowane przez nią osobiście. Zainicjowała w krajach habsburskich politykę zdecydowanego ograniczenia przywilejów Kościoła katolickiego, kontynuowaną radykalnymi metodami przez syna, Józefa II, określaną mianem józefinizmu; główne reformy podczas jej panowania — administracji i sądownictwa (nowy kodeks karny 1768), miały na celu unifikację i centralizację państwa, jego wzmocnieniu służyło aktywizowanie polityki gospodarczej oraz liczne ograniczenia przywilejów stanowych, a także reforma wojska; jedynie na Węgrzech respektowała wiele odrębności; działalność reformatorską przerwało zaangażowanie się Austrii, dążącej do odzyskania Śląska, w wojnę siedmioletnią 1756–63, która rozpoczęła się po „przewrocie przymierzy” i zawarciu sojuszu z Francją (1756) przeciwko Prusom i Wielkiej Brytanii; w jej wyniku (pokój hubertusburski 1763) Austria ostatecznie zrzekła się Śląska; jedynym sukcesem Marii Teresy było uzyskanie zapewnienia od Fryderyka II, że poprze kandydaturę Józefa II na cesarza. Następne lata to okres działalności Marii Teresy głównie w sprawach wewnętrznych kraju; przyniósł on stabilizację, poprawił się stan finansów państwa, w trosce o podniesienie poziomu oświaty ustanowiła 1774 szkoły ludowe we wszystkich parafiach.
Aktywność dyplomatyczna, I rozbiór Polski
Z inicjatywy Józefa II, cesarza i współregenta od 1765, trwała aktywność dyplomatyczna i wojskowa Austrii, czego wyrazem było m.in. w dobie konfederacji barskiej naruszenie integralności państwa polsko-litewskiego poprzez zaanektowanie 1769 Spiszu, wzięcie udziału w I rozbiorze Polski (1772) i zagarnięcie części południowej kraju zwanego później Galicją oraz zdobycie 1775 na Turcji Bukowiny; wojna o sukcesję bawarską 1778–79 z Prusami nie przyniosła większych sukcesów. W ostatnich latach życia cesarzowej coraz częściej do głosu dochodził radykalniejszy w swych metodach i celach Józef II. Zmarła 29 XI 1780 w Wiedniu.
Maria Teresa była w swej epoce władczynią niepospolitą, łączyła rygoryzm religijny i moralny ze zdrowym rozsądkiem, umiejętnością wybierania doradców (m.in. F.W. Haugwitz, L.J. Daun, W.A. Kaunitz), a także unikania decyzji nazbyt ryzykownych. Bardzo popularna wśród poddanych, pozostawiła po sobie legendę „matki kraju”.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Maria Teresa z rodziną, obraz Martina II von Meytensa — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wjazd Marii Teresy do Preszburgu (Pozsóny, ob. Bratysław, dawniej stolica zachodnich Węgier), gdzie 1741 została koronowana na króla Węgier, obraz szkoły austriackiej z XVIII w. — Galeria miejska, Bratysława fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia