Marek Aureliusz
 
Encyklopedia PWN
Marek Aureliusz, Marcus Annius Verus, Marcus Aelius Aurelius Antoninus Verus, ur. 121, zm. 180, Vindobona (ob. Wiedeń),
cesarz rzymski od 161, filozof (stoik).
Kalendarium
Urodził się 121. Po śmierci ojca (130) adoptowany przez dziadka Marka Anniusza Werusa, który dwukrotnie był konsulem. Marek Aureliusz prawdopodobnie od początku był upatrzony przez cesarza Hadriana na swego następcę, na życzenie cesarza został adoptowany przez Antoninusa Piusa wraz z Lucjuszem Werusem. Jako przyszły cesarz pobierał nauki u najznakomitszych nauczycieli: retoryki łacińskiej uczył go Fronton, greckiej — Herodes Attyk, filozofii — Grek Apollonios. W 146 pod wpływem ucznia Epikteta z Hierapolis, Kwintusa Juniusza Rustykusa, zerwał z retoryką i poświęcił się filozofii stoickiej. Po objęciu władzy przez Antoninusa Piusa, wraz z Lucjuszem Werusem mianowany cezarem (tytuł przysługujący odtąd uznanym następcom cesarzy augustów); 139 otrzymał imperium prokonsularne; 147 — władzę trybuńską. W 145 ożeniony z córką Antoninusa Piusa, Faustyną Młodszą. Jako cesarz wybrał Lucjusza Werusa na koregenta w randze augusta; 176 nadał jedynemu żyjącemu synowi, Kommodusowi, imperium prokonsularne i władzę trybuńską, a 177 — tytuł augusta.
Liczne wojny
W przeciwieństwie do poprzedników panowanie Marka Aureliusza było wypełnione wojnami; 161–165 pod nominalnym dowództwem Lucjusza Werusa pokonano Partów, a granice imperium na stałe przekroczyły Eufrat; wracające ze Wschodu wojska rozniosły po imperium wielką zarazę trwającą ok. 15 lat (165–180); 166 ludy klienckie z północnego brzegu Dunaju (Markomanowie, Kwadowie, Sarmaci) oraz napierające na nie ludy z Barbaricum zaatakowały granicę dunajską, osłabioną z powodu zarazy na prawie całej jej długości; od 167 Marek Aureliusz przebywał niemal wyłącznie na granicy dunajskiej (markomańskie wojny); po odparciu najeźdźców, wobec upadku systemu barbarzyńskich państw wasalnych osłaniających cesarstwo, postanowił rozwiązać problem obrony granic aneksją tych ostatnich; systematyczny podbój kotliny karpackiej, rozpoczęty 171, został przerwany 175, wskutek uzurpacji Awidiusza Kasjusza w Antiochii na pogłoskę o śmierci Marka Aureliusza; mimo szybkiej śmierci uzurpatora, cesarz spędził 2 lata na Wschodzie, regulując tamtejsze stosunki; 177 podjął na nowo podbój kotliny karpackiej, gdzie miały powstać prowincje Markomania (Czechy i Morawy) oraz Sarmacja (Węgry); osiągnięte za cenę wielkiego wysiłku zwycięstwo zniweczyła nagła śmierć Marka Aureliusza 180 w Vindobonie (obecnie Wiedeń) i wycofanie się Kommodusa.
Główna reforma
Główną reformą Marka Aureliusza był podział Italii, poza setnym kamieniem milowym od Rzymu, na cztery okręgi sądowe, w których działali mianowani przez cesarza iuridici o szerokich, choć nie do końca znanych kompetencjach; wysiłek militarny Marka Aureliusza i straty spowodowane zarazą odbiły się na finansach państwa, zapoczątkowując wzrost cen i przyspieszone (choć nadal kontrolowane) obniżanie zawartości kruszcu w monecie; ogólne napięcie spowodowało wzrost nastrojów antychrześcijańskich, wśród chrześcijan zaś millenaryzmu (montanizm).
Autor myśli i aforyzmów
Opinię filozofa zawdzięcza Marek Aureliusz luźnemu zbiorowi myśli i aforyzmów napisanych po grecku pod koniec panowania Eís heautón [‘do samego siebie’], w polskiej tradycji znanemu pt. Rozmyślania (1 wydanie polskie 1913, ostatnie 2001); zbiór ten, nie przeznaczony do publikacji, stał się ulubioną lekturą cesarza Juliana Apostaty, który obrał sobie Marka Aureliusza za wzór i przede wszystkim w swoich Cezarach stworzył jego portret jako idealnego władcy-mędrca; z łacińskiej twórczości Marka Aureliusza zachowała się korespondencja z Frontonem i fragmenty mów.
Filozof
Poglądy Marka Aureliusza ukształtowało poczucie odpowiedzialności, związane ze sprawowaną władzą; dla swej postawy władcy-mędrca szukał inspiracji w stoicyzmie, pomagającym łagodzić i rozwiązywać liczne konflikty, w których uczestniczył Rzym i on sam. Jako filozof głosił panteistyczny monizm, wg którego istota ludzka jest jedynie przemijającym wyrazem całości absolutnego, jednego i jedynego bytu (natury), wiecznego, ale zarazem będącego w ciągłym ruchu. Człowiek wg niego oprócz ciała i duszy ma także umysł, dzięki któremu przewyższa zwierzęta zdolnością zdystansowania się wobec uczuć, przez co może panować nad sobą, a także odnosić się do innych ludzi z miłością. W ten sposób żyje w zgodzie z naturą, pojmowaną jako bóstwo. Marek Aureliusz popierał rozwój szkół filozoficznych, wyznaczył m.in. wysokie wynagrodzenie kierownikom Akademii Platońskiej, Likejonu, Stoi i szkoły epikurejskiej.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Marek Aureliusz, złote popiersie, II w. — Musee d'Archeologie et d'Histoire, Lozanna.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rzym, pomnik Marka Aureliusza w Muzeum Kapitolińskimfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Antoninus Pius, wizerunek na monecie.fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Triumf Marka Aureliusza nad Markomannami (176 r. n.e.) relief rzymski fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia