Majów religia
 
Encyklopedia PWN
Majów religia,
zespół wierzeń i praktyk rel. dawnych Majów.
Od najdawniejszych czasów religia miała decydujący wpływ na kulturę i różne dziedziny życia społ. Majów. Była także gł. czynnikiem umacniającym więź pomiędzy różnymi grupami ludności w obrębie lokalnych miast-państw dzięki istnieniu stałej współpracy w sferze kultu i religii między kapłanami-władcami a ludem. Centrami życia rel. i polit. były świątynie — najbardziej okazałe budowle w miastach, których ogrom i piramidalny kształt symbolizowały górę kosmiczną. R.M., początkowo ograniczająca się gł. do rytuałów mających wyjednać u bóstw obfite zbiory kukurydzy i in. płodów, już ok. 500 p.n.e zaczęła nabierać częściowo charakteru ezoterycznego, dzięki działalności zwartej i dobrze zorganizowanej kasty kapłanów-uczonych różnych specjalności: astronomów, matematyków, wróżbitów i znawców rytuału. W ten sposób r.M. stała się wysoce złożonym zjawiskiem, w którym manifestowano cześć dla upersonifikowanych sił natury, patronów miast-państw i różnych miejscowości, a także opiekunów rozmaitych zajęć i specjalności zawodowych. Majowie wierzyli, że świat składa się z 3 poziomów: zaświaty górne, czyli domena słońca, od wschodu do zachodu; zaświaty dolne, czyli świat podziemny, do którego wnętrza prowadzą jaskinie oraz wody „ziemskie” (jeziora, oceany), a które uwidoczniają się na niebie po zachodzie słońca; świat środkowy, przestrzeń działalności ludzkiej, zorientowany na 4 strony świata, z przypisanymi kolorami, drzewami, ptakami i bogami do każdej z nich. Pośrodku tego świata rośnie olbrzymie drzewo (ceiba), które korzeniami sięga do zaświatów dolnych, a jego górne gałęzie sięgają nieba. Dusze zmarłych, jak i istoty nadnaturalne wędrują po tym drzewie, przechodząc przez świat środkowy i wywierając wpływ na istoty go zamieszkujące (ludzi, rośliny, zwierzęta, przedmioty). Istotą r.M. było uchwycenie ruchu istot nadprzyrodzonych, ujawniającego się na nieboskłonie (np. zmiany faz księżyca, pozorny ruch planet, pozycja słońca na horyzoncie), aby móc przewidzieć i zaradzić złym skutkom ich działalności. Do tego służyły obrzędy i praktyki religijne. Wiele z nich było związanych z obchodami świąt; kulminacyjnym punktem obrzędu była ofiara krwi: własnej krwi ofiarnika, zwierzęcia lub zabijanego w tym celu człowieka; najwięcej ofiar pochłaniały bóstwa deszczu, którym składano w ofierze małe dzieci; składano również bezkrwawe ofiary z pożywienia i kadzidła, połączone z postami, aktami samoumartwienia oraz wstrzemięźliwością płciową.
W panteonie Majów było wielu bogów, którzy stale wpływali na ludzkie życie; gł. bogiem r.M., zwłaszcza od okresu klas., był Itzamna, bóg-stwórca kosmosu i ludzi, użyźniający świat; był on bogiem związanym z niebem i Słońcem, a także pierwszym kapłanem — wynalazcą ksiąg, pisma, wróżb i wiedzy ezoterycznej. Innymi ważnymi bogami byli: Kinich Ahau (bóg-słońce), Ix Chel (bogini-księżyc, patronka tkactwa, medycyny i położnictwa), Hun Nol (bóg kukurydzy, pierwszy ojciec, nadzorca stworzenia), Ek Chuah (jeden z bogów zaświatów dolnych i przewodnik kupców), Pawahtunowie — czterej bogowie podtrzymujący świat i niebo, oraz bóg Chac — wieloaspektowe bóstwo błyskawic, zarządca 4 stron świata, związany z wojną i ofiarami z ludzi. W okresie poklas. pojawił się na Jukatanie (Chichén Itzá i Mayapán) m.in. kult boga Quetzalcoatla (Pierzastego Węża), powszechnie czczonego na Płaskowyżu Centralnym, którego Majowie jukatańscy nazwali Kukulcanem, natomiast Majowie Quiché z Gwatemali — Gucumatzem.
Współczesne badania nad pismem i ikonografią Majów potwierdzają, że w ciągu ponad 1000 lat, do chwili przybycia hiszp. konkwistadorów, panteon bóstw Majów był stosunkowo trwały. W r.M. doby obecnej, mimo wpływów, jakie w ciągu wieków wywarł na nią katolicyzm, zachowało się wiele elementów dawnych wierzeń; chociaż do XVIII w. zlała się ona z chrześcijaństwem i przybrała postać religii synkretycznej, nigdy całkowicie i bez sprzeciwu nie zaakceptowała nowej, obcej dla niej religii; świadczą o tym zachowane przekazy: Annały Cakchiquelów z XVI w. (napisane w języku cakchiquel z rodziny maja), Popol Vuh (‘księga rady’) z 2. poł. XVI w. (poet. opowieść zawierająca tradycje kosmogoniczne, mitol. i hist. Quiché — Majów z Gwatemali) oraz Chilam Balam z XVII w. (święte księgi z północnego Jukatanu). Religia dzisiejszych Majów, którzy należą do różnych bractw rel. (cofradías), koncentruje się wokół kultu świętych katol.: święto (fiesta) lokalnego świętego, opiekuna danej społeczności, jest najważniejszym rel. wydarzeniem w roku.
Tadeusz Herrmann
Bibliografia
I. Curyło-González Człowiek i świat wartości w Mezoameryce, Warszawa 2001;
J.E.S. Thompson Maya History and Religion, Norman 1970;
K.A.Taube The Major Gods of Ancient Yucatan, Washington 1992.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Tikal, piramida ze świątynią fot. D. Gowin/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia