Macedonia Północna. Historia
 
Encyklopedia PWN
Macedonia Północna. Historia.
W starożytności tereny obecnej Macedonii Północnej zamieszkiwała ludność spokrewniona z Grekami i pozostająca pod ich przemożnym wpływem kulturowym (hellenizacja). Królowie Macedonii — Filip II i Aleksander III Wielki, po podboju Grecji, stworzyli w IV w. p.n.e. ogromne państwo rozciągające się na trzech kontynentach. Powstała, po rychłym rozpadzie imperium, monarchia macedońska w II w. p.n.e. została podbita przez Rzymian (wojny macedońskie), którzy utworzyli tu swoje prowincje. Do starożytnej Macedonii Słowianie zaczęli napływać w VI w. Poszczególne plemiona tworzyły wspólnoty zw. sklawiniami. W następnych stuleciach ekspansję Słowian na południe zahamowali władcy bizantyńscy i chanowie Protobułgarów. W 2. połowie IX w. sklawinie macedońskie znalazły się w większości pod panowaniem zeslawizowanej już w znacznym stopniu Bułgarii. Po jej chrzcie, przyjętym z Bizancjum 866, na terenie Macedonii (Ochryda) zaczęło się rozwijać piśmiennictwo w języku słowiańskim, a od 1. połowy X w. szerzył się heretycki ruch bogomiłów. Po podboju przez Bizancjum wschodniej części cesarstwa bułgarskiego (971) na ziemiach macedońskich powstało państwo Samuela Komitopula ze stolicą w Ochrydzie. I ono, po zwycięstwie cesarza Bazylego II na stokach Belasicy 1014, zostało jednak wkrótce zlikwidowane, a Macedonia przeszła pod panowanie Bizancjum. Polityka hellenizacji (szczególnie usuwanie języka słowiańskiego z liturgii) oraz rygory podatkowe sprzyjały działalności bogomiłów i prowadziły do powstań (największe 1040–41). Od lat 80. XI w. Macedonia doświadczyła najazdów Normanów, Serbów oraz przemarszu I wyprawy krzyżowej, a 100 lat później spustoszeń dokonanych przez III wyprawę krzyżową (1189). Po podboju Bizancjum przez IV krucjatę (1204) Macedonia stała się obiektem rywalizacji bałkańskich dynastów. Po wskrzeszeniu 1261 Bizancjum Macedonia dostała się pod władzę Konstantynopola, ale już w latach 80. XIII w. jej ziemie zaczęli zajmować Serbowie. Za Stefana Duszana udało się im zająć bez mała (z wyjątkiem Salonik) całą Macedonię. Po jego śmierci (1355) królestwo serbskie rozpadło się na wiele państewek, które po bitwie na Kosowym Polu (1389) zajął sułtan Bajazyd I.
Turcy podzielili Macedonię na sandżaki, a na chrześcijańskich chłopów nałożyli nowe powinności wobec państwa i spahów (użytkowników lenn). W imperium osmańskim panowała względna swoboda religijna, a w XVI w. arcybiskupstwu w Ochrydzie były podporządkowane eparchie (biskupstwa) na ziemiach bułgarskich oraz w księstwach Mołdawskim i Wołoskim. W XVII w. z powodu kryzysu państwa tureckiego i pogorszenia położenia chłopów w Macedonii pojawiły się oddziały buntowników-hajduków. W trakcie walk z Ligą Świętą wybuchło powstanie dowodzone przez ich przywódcę Karpoša (1689). Po jego klęsce część ludności uciekła za wycofującymi się oddziałami Eugeniusza Sabaudzkiego. Od końca XVII i przez XVIII w. trwała islamizacja Macedonii. W 1767 upadło arcybiskupstwo w Ochrydzie. W czasie reform tanzimatu (1839–70) Macedonię podzielono na 3 wilajety i 6 sandżaków, towarzyszyła temu (do wojny krymskiej 1853–55) dobra koniunktura gospodarcza.
W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1877–78 Macedonia została zajęta przez wojska rosyjskie i na mocy traktatu w San Stefano miała stać się częścią odrodzonej Bułgarii. Kongres berliński zdecydował jednak pozostawić ziemie macedońskie Turcji, zobowiązując sułtana do przeprowadzenia tam niezbędnych reform w celu poprawy położenia ludności słowiańskiej. Z powodu rywalizacji Rosji oraz Niemiec i Austro-Węgier na Bałkanach Turcy nie przeprowadzili obiecanych reform. Narastający kryzys ekonomizno-społeczny oraz nasilające się roszczenia terytorialne Serbii, Grecji i Bułgarii sprzyjały ruchom niepodległościowym. W 1893 powstała Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna, powiązana z Bułgarią, a która 1903 kierowała powstaniem ilindeńskim. W wyniku wojen bałkańskich 1912–13 Macedonii została podzielona między Serbię (Macedonia Wardarska), Grecję (Macedonia Egejska) i Bułgarię (Macedonia Pirińska). Podział ten utrzymał się (z niewielkimi zmianami) do czasów współczesnych. Z utratą Macedonii nie mogła pogodzić się Bułgaria, która w czasie I i II wojny światowej okupowała większość jej historycznego terytorium. Po II wojnie światowej Macedonia Wardarska została jedną z republik związkowych Jugosławii. W trakcie rozpadu SFRJ społeczeństwo Macedonii opowiedziało się w referendum za niepodległością (IX 1991). W XI 1991 parlament uchwalił konstytucję suwerennej Republiki Macedonii. Od I 1993 na terytorium Macedonii przybywają wojska ONZ. Mimo sprzeciwu Grecji, kwestionującej zasadność nazwy nowego państwa, Macedonia zdobywa coraz powszechniejsze uznanie dyplomatyczne; od 1993 jest członkiem ONZ (p.n. Była Jugosłowiańska Republika Macedonii — ang. FYROM). W 1995 nastąpiła zmiana flagi państwowej i złagodzenie konfliktu z Grecją. Po wyborach parlamentarnych 1998, w których zwyciężyła partia nacjonalistyczna, powstał rząd L. Georgievskiego, opowiadający się za integracją z Zachodem. Największym zagrożeniem dla integralności Macedonii pozostaje problem albański. W 1999 po rozpoczęciu nalotów NATO na Jugosławię nastąpił masowy napływ Albańczyków z Kosowa, wypędzanych przez Serbów. W 2001 wybuchły kilkumiesięczne walki wojsk rządowych z Albańczykami, dominującymi w zachodniej i północno-zachodniej części kraju. Do utrzymania integralności i bezpieczeństwa Macedonii konieczna stała się pomoc Zachodu. Wprowadzone do konstytucji poprawki zwiększyły zakres autonomii Albańczyków. W 2002 do władzy doszła koalicja skupiona wokół postkomunistycznych socjaldemokratów. Wybory VII 2006 wygrała WMOR-DPMCE. W 2019 zmieniono nazwę państwa na Macedonia Północna; 2020 członek NATO.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia