Lizbona
 
Encyklopedia PWN
Lizbona, Lisboa,
stolica Portugalii, na pr. brzegu estuarium Tagu, ok. 15 km od O. Atlantyckiego;
największe miasto Portugalii, ośrodek administracyjny regionu L.; gł. ośrodek przem., handl., kult. i turyst. kraju; przemysł włók., odzieżowy, spoż. (rybny, olejarski, tytoniowy), stoczn., chem. (w tym petrochemiczny), maszyn., metal., poligraficzny, porcelanowo-fajansowy (wyroby z majoliki), materiałów budowlanych; przetwórstwo korka; rzemiosło artyst.; największy port mor. Portugalii (przeładunki — 6,8 mln t, 2001), węzeł komunikacji mor. i lotn. o międzynar. znaczeniu; metro; siedziba Lizbońskiej Akad. Nauk; 6 uniw. (m.in. zał. 1290, restytuowany 1911) i inne szkoły wyższe; liczne muzea, m.in.: Museu Nacional de Arte Antigua (sztuka dawna), sztuki współcz., sakralnej, etnogr., muzeum karet w Belém — jedna z najbogatszych kolekcji pojazdów konnych; Centrum Fundacji C. Gulbenkiana (m.in. kolekcja sztuki różnych epok a także ważny ośrodek muz. — coroczne festiwale). Miasto położone amfiteatralnie na 7 wzgórzach, połączone 2 mostami drogowymi przez estuarium Tagu z leżącym naprzeciw m. Almada i Montijo. W pobliżu L., nad O. Atlantyckim, kąpieliska mor. (m.in. Estoril).
Historia. Starożytne Olisipo, osada Luzytanów, od ok. 200 p.n.e. pod władzą Rzymu, od końca I w. p.n.e. jedno z gł. miast prow. Luzytania pod nazwą Felicitas Iulia; biskupstwo; od 409 n.e. pod panowaniem kolejno Alanów, Swewów i Wizygotów, od 714 — muzułmanów; 1147 zdobyta przez Alfonsa I portugalskiego przy pomocy rycerzy (gł. fr.) udających się drogą mor. na II krucjatę; od ok. 1255 rezydencja król.; 1290–1537 siedziba uniw. (z przerwami, kilkakrotnie przenoszony do Coimbry); od 1393 arcybiskupstwo; od pocz. XVI w. rozkwit miasta jako najważniejszego portu portugalskiego, centrum handlu kolonialnego oraz stol. imperium portugalskiego; 1668 pokój z Hiszpanią potwierdzający niezależność Portugalii (po unii 1580–1640); 1531, 1551, 1755 niszczona przez trzęsienia ziemi, po katastrofie 1755 odbudowana pod kierunkiem markiza Pombala; 1807–08 okupowana przez Francuzów; 1910 proklamowanie republiki; 25 IV 1974 obalenie dyktatury M.J. Caetano (tzw. rewolucja goździków); 1998 wystawa świat. Expo.
Zabytki. Trzęsienie ziemi 1755 zniszczyło wcześniejszą zabudowę L. Miasto odbudowano z inicjatywy markiza Pombala (nowy plan szachownicowy, założenia urb., odbudowa i przebudowa zniszczonych oraz budowa nowych obiektów). Zachowane: fragmenty budowli rzym. (m.in. teatru, łaźni); rom.-got. zamek São Jorge (XII–XV w.) na miejscu budowli rzym., wizygockich, arab. — do XV w. rezydencja król.; rom.-got. katedra Sé Patriarcal (XII, XIV w., barok. wnętrza XVIII w.); inne kościoły, m.in.: ruiny got. kościoła i klasztoru Karmelitów (Igreja do Carmo, ob. muzeum archeol.), São Roque (2. poł. XVI, XVIII w.), São Vicente de Fóra (XVI, XVII, XVIII w.), São Engrácia (XVII–XX w., nie ukończony), bazylika do Estrêla, Conceição Velha, São António da Sé, La Madelena, Memória — wszystkie z XVIII w.; klasztory, m.in. Madre de Deus (XVI–XVIII w., bogata dekoracja rzeźbiarska w drewnie). Pałace: Casa dos Bicos (XVI w.), Foz, Almada, Mitra (ob. muzeum miejskie), Alvor — wszystkie z XVIII w., Palácio National da Ajuda (pocz. XIX w. — dawna rezydencja król.), akwedukt Águas Livres (1. poł. XVIII w., dł. 19 km), klasycyst. Teatr Narodowy (1. poł. XIX w.), ratusz (2. poł. XIX w.) i in. budowle użyteczności publicznej Głównym akcentem urb. Dolnego Miasta jest położony nad Tagiem reprezentacyjny plac Handlowy (Praça do Comércio), w miejscu dawnego pałacu król. z pocz. XVI w., z 3 boków zabudowany barok.-klasycyst. pałacami z XVIII w.; pośrodku — konny pomnik z brązu króla Józefa I. W kierunku północnym i zachodnim od placu — dzielnice z XIX w. i nowoczesne, oraz arterie (m.in. Avenida da Liberdade). Na przedmieściu Belém — słynny klasztor dos Jerònimos z kościołem S. Maria de Belém i warowna wieża — najwspanialsze dzieła architektury manuelińskiej, a także pomnik Odkryć Geograficznych (1960) w kształcie okrętu z figurą ks. Henryka Żeglarza na dziobie i innymi sławnymi postaciami. W pobliżu rezydencje król. — zespoły pałacowo-parkowe w Sintra (XIV, XV w.) i Queluz (XVIII w.) oraz zespół klasztorno-pałacowy w Mafra (1. poł. XVIII w.). W 1966 i 1998 oddano mosty wiszące nad Tagiem (2278 m, i 17 km — im. Vasco da Gamy).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Lizbona, klasztor Hieronimitów w Belémfot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Lizbona, dzielnica Alfama — najstarsza część miasta (Portugalia)fot. L. Charewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia