Livingstone David
 
Encyklopedia PWN
Livingstone
[lı̣wıŋstən]
David Wymowa, ur. 19 III 1813, Blantyre k. Glasgow, zm. 1 V 1873, Chitambo (nad jez. Bangueulu),
szkocki lekarz, misjonarz protestancki i podróżnik.
Kalendarium
Urodził się 19 III 1813 w Blantyre koło Glasgow. Od 1840 przebywał w Beczuanie (Botswana) i Kapsztadzie jako misjonarz, ale z czasem porzucił tę działalność i poświęcił się całkowicie podróżom badawczym.
Pierwsze wyprawy i odkrycia
W 1849 zbadał kotlinę Kalahari, stwierdził jej bezodpływowy charakter i odkrył jezioro Ngami. W wyprawie nad Zambezi, znanej dotąd tylko w dolnym biegu, dotarł 1851 (koło Secheke) do jej górnego odcinka, gdzie zetknął się pierwszy raz z procederem polowania na niewolników. W 1853 ponownie udał się nad górną Zambezi i łodziami popłynął w górę rzeki, skąd skierował się na zachód, przekroczył zbadaną później przez H.M. Stanleya górną część dorzecza Konga i dotarł 1854 do Luandy nad Oceanem Atlantyckim, gdzie bezskutecznie starał się uzyskać poparcie Portugalczyków na rzecz zniesienia niewolnictwa; niezadowolony z dotychczasowych osiągnięć badawczych zawrócił w głąb lądu, dotarł znów do Zambezi i płynąc nią w 1855 odkrył wodospady, które nazwał na cześć królowej brytyjskiej Wodospadami Wiktorii, po czym omijając nieprzydatny dla żeglugi środkowy odcinek rzeki dotarł do najdalszej w głębi lądu (od wschodu) osady portugalskiej Tete, a stąd 1856 — do wybrzeża Oceanu Indyjskiego koło Quelimane. W ten sposób pierwszy, po arabskich łowcach niewolników, przebył w poprzek południową Afrykę, badając rozległe obszary Angoli i dorzecza Zambezi.
Dalsze wyprawy
Od 1856 w Wielkiej Brytanii zbierał fundusze na następną wyprawę oraz zabiegał o zwalczanie niewolnictwa u władz brytyjskich; z ich poparciem wyruszył 1858 ponownie nad Zambezi w celu zbadania biegu rzeki między Wodospadami Wiktorii a Tete; ekspedycja, płynąc niewielkim parowcem, natknęła się powyżej Tete na wodospady Cabora Bassa, zawróciła i wpłynęła na Shire (północny dopływ Zambezi), gdzie w górnym biegu 1859 odkryto jeziora: Shirwa (Chilwa) i Niasa; w drodze powrotnej popłynął jeszcze raz w górę Zambezi, po czym znów z jej biegiem aż do morza, pokonując liczne progi i katarakty. Livingstone zebrał w tej wyprawie wiele podstawowych danych o rzekach i rzeźbie badanych obszarów, natomiast mniej powiodły się próby walki z łowcami niewolników. Kolejną kilkuletnią podróż podjął 1866 w celu wyjaśnienia problemu wielkich rzek we wnętrzu Afryki, o których słyszał nad jeziorem Niasa i sądził, że mogą być źródłowymi Nilu; z Zanzibaru podążył do jeziora Niasa, skąd dotarł do jeziora Tanganika i ruszył na zachód, na zupełnie nie znane dotąd tereny. W 1867 odkrył rzekę Luapulę (dopływ Konga) i jezioro Mueru, 1868 — jezioro Bangueulu, 1871 — rzekę Lualabę (źródłowa Konga), przypuszczając, iż może być ona górnym biegiem Nilu; następnie powrócił nad jezioro Tanganika, do Ujiji, gdzie spotkał go wysłany na jego poszukiwanie Stanley; razem podążyli do północnych brzegów jeziora, bezskutecznie szukając źródeł Nilu, a potem już sam Livingstone — aby wyjaśnić nurtujący go problem Lualaby zawrócił nad jezioro Bangueulu, gdzie — wyczerpany długimi marszami w porze deszczowej — zmarł 1 V 1873 na febrę. Ciało Livingstone’a tragarze przenieśli na brzeg Oceanu Indyjskiego, aby można je było przewieźć do Europy.
Znaczenie odkryć i badań
Livingstone odkrył rozległe obszary Afryki na południe od równika. Podczas swoich wypraw wykonywał dokładne pomiary astronomiczne, zdjęcia topograficzne oraz wyznaczał punkty wysokościowe, co pozwoliło mu na ścisłe powiązanie kartograficzne badanych terenów. Zapełnił dotychczasowe mapy setkami nowych obiektów geograficznych, wyjaśnił wiele problemów orograficznych i hydrograficznych, a w swoich książkach opisał zbadane kraje, ich ludność i gospodarkę. Podróżując odnosił się — w przeciwieństwie do Stanleya — przyjaźnie i bez uprzedzeń rasowych do miejscowej ludności i często niósł jej pomoc.
Jego odkrycia zwróciły uwagę wielu podróżników europejskich na południową i środkową Afrykę. Napisał m.in.: Missionary Travels and Researches in South Africa (1857), Narrative of an Expedition to the Zambesi and its Tributaries (1865, wspólnie z Ch. Livingstonem); dzienniki i korespondencje: Last Journals (t. 1–2 1874), Livingstone’s Missionary Correspondence 1841–1856 (1961), Livingstone’s African Journals 1853–1856 (1963).
Imieniem Livingstone’a są nazwane m.in. pasma górskie w Tanzanii (Livingstone’a Góry) i na Nowej Zelandii oraz kaskada wodospadów na Kongu (Livingstone’a Wodospady).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Wiktorii, Wodospady od strony Zimbabwe fot. M. Dzwonkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Stanley Henry Morton spotyka D. Livingstone’a w wiosce nad jeziorem Tanganika, 1871 — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia