Litwa. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Litwa. Sztuka.
W poł. I tysiącl. n.e. wysoki stopień rozwoju osiągnęła kultura plemion żmudzkich i auksztockich, Jaćwingów (I–XIII w. — kurhany, grodziska, wyroby rzemiosła artyst.). Pierwsze, nieliczne budowle murowane wiążą się z bizant.-ruskim kręgiem artystycznym. W końcu XIV w. pojawiła się na terenie Litwy architektura got., na której rozwój w XV w. wpływ miały wzory z terenu państwa krzyżackiego (kościoły i zamki w Wilnie i Kownie, zamek w Trokach). Bujne, ekspresyjne formy póżnogot. architektury pocz. XVI w. w Wilnie (kościoły: Św. Anny, także Bernardynów) i Kownie (tzw. Dom Perkuna) zostały przeszczepione z Gdańska, a na budowle cerkiewne z tego czasu wpływ miał gotyk z elementami rusko-bizant. (Synkowicze). W latach 30. XVI w. renesans przynieśli tu artyści wł. pracujący dla dworu król. w Krakowie (B. Zanobi de Gianotis, J. Cini, później J.M. Padovano), działający w Wilnie przy katedrze, zamku Zygmunta II Augusta (tzw. Dolny Zamek) i wykonujący nagrobki. Barok pojawił się na Litwie na przeł. XVI i XVII w. (kościoły jezuickie w Nieświeżu i Św. Kazimierza w Wilnie), osiągając swą dojrzałą fazę w 2. poł. stulecia w wileńskich budowlach projektu C. Tencalli — kościele Karmelitów Bosych Św. Teresy i przykatedralnej kaplicy Św. Kazimierza. W 2. poł. XVII w. wzniesiono 2 okazałe kościoły z  fundacji rodziny Paców: Kamedułów w Pożajściu (1667–74) oraz Św.Św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie (1668–76, architekt J. Zaor, rzeźbiarska dekoracja stiukowa P. Perti). Liczne, niezwykle oryginalne późnobarok. świątynie z 1730–70 (spośród ich twórców najlepiej jest znany J.K. Glaubitz) należą do zjawisk artyst. o znaczeniu ogólnoeuropejskim. Oprócz takich kościołów, jak jezuicki Św. Jana, Wizytek, Św. Jerzego, wyróżniają się zwłaszcza świątynie o fasadach dwuwieżowych (w Wilnie m.in. kościół Benedyktynek Św. Katarzyny i kościół Misjonarzy oraz w Berezweczu cerkiew Bazylianów), jak też kulisowe kompozycje ołtarzy m.in. w kościołach Św. Jana i dominikańskim Św. Ducha — w Wilnie. W końcu XVIII i w 1. poł. XIX w. w architekturze litew. panował klasycyzm, którego gł. reprezentantem był W. Gucewicz (przebudowa katedry w Wilnie); w tym samym czasie kształtowała się na Litwie szkoła mal. (F. Smuglewicz, J. Damel, J. Rustem, K. Rusiecki) i rzeźbiarska (A. Le Brun, K. Jelski). Spuścizna artyst. ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litew. powstała jako wspólny dorobek kultur pol., litew. i ruskiej.
Narodowa sztuka litew. rozwijała się od 2. poł. XIX w., gł. w dziedzinie malarstwa i rzeźby, w kontaktach ze środowiskiem ros., pol. i zachodnioeur.; czołowym przedstawicielem malarstwa litew. był M.K. Čiurlionis. W okresie 20-lecia międzywojennego wzrosły wpływy sztuki zachodnioeur. (awangardowe ugrupowania artyst. Ars, Stowarzyszenie Artystów Niezależnych i in.), istniał silny nurt realist. (malarze: P. Kalpokas, J. Wenožinskis, K. Sklarius, J. Szilejka i A. Żmuidzinavičius; rzeźbiarze: V. Grybas, J. Mikonas, S. Pundzjus). Od ustanowienia na Litwie władzy sowieckiej sztuka litew. rozwijała się w myśl założeń realizmu socjalist. (monumentalne budowle klasycyzujące, m.in. w Wilnie i Kownie); bardziej nowocz. w formie była architektura lat 70. i 80., np. osiedla mieszkaniowe Žirmunai i Lazdynai, Pałac Sportu, gmachy opery i baletu, oraz teatru — wszystkie w Wilnie, centrum targowe w Kłajpedzie, dom towarowy, Muzeum Žylińskasa w Kownie, zabudowa kurortu nadmor. Połąga. Do wyróżniających się architektów litew. należą: V. Mikucianis, K. Bučas, V. Baličiunas, W. Czekanauskas, W. Brodikis, E.N. Bucziute, A. i W. Naswitis; rzeźbiarze: J. Mikénes, P. Aleksandrivičius i B. Bučos, J. Kiedajnie, z młodych — K. Kisielis i G. Jakubonis; malarze: V. Mackevičius, V. Dilka i V. Gočas, A. Gudaitis. W latach 50. i 60. szczególnie wysoki poziom osiągnęła grafika, zwłaszcza drzeworyt i linoryt oraz grafika książkowa i użytkowa (J. Kuzminskis, A. Kučas, S. Krasauskas). Do ważniejszych przedstawicieli najnowszej sztuki litew. należą m.in.: D. Narkevičius, G. Urbonas i M. Navakas, D. Žiūra, Č. Lukenskas, G. Karalius, V. Šerys. Rozwija się rzemiosło artyst. kontynuujące tradycje lud. zdobnictwa. Dla litew. sztuki lud. charakterystyczne jest wykorzystanie drewna (budownictwo, snycerka, rzeźba); rozwinięte są także: tkactwo, ceramika (naczynia z wyciskanym ornamentem), metaloplastyka i obróbka bursztynu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ciurlionis Mikalojus Konstantinos, Szósta Sonata Gwiezdna, Andante, 1908 — Państwowe Muzeum Sztuki M.K. Čiurlionisa, Kownofot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia