Litwa. Film

Litwa. Film.

Pierwsze publiczne pokazy film. odbyły się 1909 w Kownie; właściwym początkiem filmu litew. były zdjęcia pejzażowe, które w 1909–13 na zamówienie emigrantów litew. realizował przybyły z USA A. Račiunas; w okresie międzywojennym rozwinął się film dokumentalny (F. Dunajew, K. Lukšis, S. Vainalavičius, A. Žibas, J. Linartas), powstały tylko 3 filmy fabularne; 1931–35 J. Vaičkus, po praktyce w Hollywood, uczył aktorstwa film. i próbował stworzyć kinematografię narodową. Po włączeniu Litwy do ZSRR film stał się środkiem indoktrynacji ideologicznej; w uruchomionej 1940 w Kownie wytwórni kronik film. w krótkim czasie wyprodukowano ok. 40 filmów propagandowych; filmy fabularne realizowali po II wojnie świat. reżyserzy spoza Litwy (m.in. W.A. Strojewa, A.M. Fajncymmer, J.M. Fogelman, A.J. Razumny); w końcu lat 50. zaczęli pracę w wytwórni w Wilnie litew. absolwenci moskiewskiej szkoły filmowej. W latach 60. film litew. był dziedziną twórczości, w której najsilniej objawiała się litew. odrębność kult. w stosunku do uniformizującej presji kultury sowieckiej; twórczość rodzima osiągnęła wysoki poziom artyst. (m.in. Nikt nie chciał umierać 1966 V. Žalakevičiusa, Jausmai [‘uczucia’] 1968 A. Grikevičiusa i A. Dausy, Ave vita 1969 Grikevičiusa, Schody do nieba 1967 R. Vabalasa, Gražuolė [‘piękna’] 1970 A. Žebriunasa, Surask man [‘odszukaj mnie’] 1967 A. Araminasa); obraz w tych filmach sugerował treści ukryte, archetypiczne i symbol.; był niejednoznaczny, także dzięki kunsztowi operatorów (m.in. J. Gricius, D. Pečiura, J. Tomaszewicz); ważną rolę w rozwoju filmu litew. odegrał Žalakevičius, zarówno jako reżyser i scenarzysta, a także opiekun artyst. wielu filmów; popularność w całym ZSRR zdobyli aktorzy litew.: A. Adomaitis, D. Banionis, A. Budraitis. Lata 70. nie były korzystne dla filmu litew. i dopiero w 2. poł. lat 80. uniwersalny wymiar artyst. osiągnęły — wyrażające tragiczne doświadczenia litew., dzieła A. Puipy i J. Vaitkusa, a w latach 90. także m.in. M. Jouzanasa, S. Bartasa, A. Stonysa.

Janusz Gazda