Lincoln Abraham

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Lincoln

[lı̣ŋk^ən]

Abraham , ur. 12 II 1809, w pobliżu Hodgenville (stan Kentucky), zm. 15 IV 1865, Waszyngton,

amerykański polityk, prawnik, prezydent Stanów Zjednoczonych.

Urodził się 12 II 1809 w pobliżu Hodgenville (stan Kentucky). Od 1816 mieszkał w stanie Indiana, a od 1830 — w Illinois. W latach 1833–36 był poczmistrzem w New Salem, jednocześnie studiował prawo. W 1836 został przyjęty do palestry. Działalność publiczną zaczął jako lokalny polityk w New Salem w Illinois, 1834–40 był 4-krotnie wybierany do stanowego zgromadzenia ustawodawczego; 1836 został adwokatem; 1847–49 był członkiem Izby Reprezentantów z ramienia Partii Wigów. Na kilka lat wycofał się z działalności politycznej; powrócił jako zagorzały przeciwnik rozszerzania zasięgu niewolnictwa w USA o nowe stany, w związku z uchwaleniem 1854 ustawy Kansas–Nebraska, której autorem był jego lokalny przeciwnik polityczny, demokrata S.A. Douglas. Po rozpadzie Partii Wigów 1856 przyłączył się do Partii Republikańskiej; 1858 przegrał wybory do Senatu, ale głośne debaty z Douglasem, w których piętnował niewolnictwo, przysporzyły mu popularności.

Wybrany na prezydenta, wojna secesyjna

W 1860 uzyskał nominację republikanów w wyborach prezydenckich, które wygrał dzięki rozłamowi wśród demokratów; zwycięstwo to stało się bezpośrednią przyczyną secesji 7 niewolniczych stanów Południa jeszcze przed zaprzysiężeniem Lincolna na prezydenta 4 III 1861. Głównym celem prezydentury Lincolna stało się uratowanie jedności Unii; gdy okazało się to niemożliwe na drodze pokojowej i 12 IV 1861 wybuchła wojna secesyjna 1861–65, nie wahał się użyć wszelkich dostępnych mu środków, by poprzez zwycięstwo militarne nad Konfederacją Południa wypełnić konstytucyjny obowiązek; niezwłocznie ogłosił mobilizację i blokadę moralną Konfederacji; początkowe niepowodzenia na froncie nie osłabiły jego determinacji, dzięki czemu zdołał podtrzymać ducha walki podczas długiej i krwawej wojny i stał się uosobieniem jedności państwa; po bitwie pod Gettysburgiem (1863) wygłosił jedną z najsłynniejszych swoich mów, w której wysiłek wojenny utożsamiał z obroną wolności i przetrwaniem demokracji. Jednocześnie bezpośrednio kierował prowadzeniem wojny, nie unikał podejmowania trudnych decyzji strategicznych i personalnych, kilkakrotnie zmieniał podległych mu generałów, by 1864 postawić na U.S. Granta i W.T. Shermana, którzy zapewnili wojskom Unii zwycięstwo. Wszelkie kwestie polityczne podporządkował walce o jedność Unii; 1862 doprowadził do przyjęcia ustawy o osadnictwie (Homestead Act), która zjednała dla Unii rzesze farmerów z nowych terytoriów; sprawę zniesienia niewolnictwa odsuwał w czasie, m.in. w obawie przed przyłączeniem się do Konfederacji niewolniczych stanów pogranicza Unii.

Likwidacja niewolnictwa

Długo przeciwstawiał się radykalnym abolicjonistom z własnej partii, by wreszcie 1 I 1863 ogłosić proklamację emancypacji, która przyznawała wolność niewolnikom na terytoriach objętych rebelią, a 1864 poparł XIII poprawkę do Konstytucji Stanów Zjednoczonych znoszącą niewolnictwo (przyjęta przez Kongres 1865); pod koniec wojny występował przeciwko nadmiernym represjom wobec pokonanych i radykalnym planom podporządkowania Południa przez zwycięską Północ. W 1864 wybrany ponownie na prezydenta w wyborach, w których nie uczestniczyły stany Południa; 14 IV 1865, 5 dni po kapitulacji Konfederacji pod Appomattox, został śmiertelnie postrzelony w teatrze w Waszyngtonie przez fanatycznego zwolennika Południa, aktora J.W. Bootha. W ten sposób został pierwszym prezydentem Stanów Zjednoczonych, który zginął z ręki zamachowca.

Ocena prezydentury

Początkowo Lincoln nie cieszył się dobrą opinią nawet wśród członków swojego gabinetu. Ze względu na wygląd nazywano go „gorylem w Białym Domu”. Bezpośredni stosunek do ludzi przyczynił się do ukształtowania wizerunku prostaka, a ograniczone doświadczenie w polityce waszyngtońskiej — do uznania Lincolna za nowicjusza. Postawy zaczęły ulegać zmianie dopiero w drugiej fazie wojny, tj. od połowy 1863. W ocenie czarnej społeczności Lincoln stał się Wielkim Wyzwolicielem. Pokolenia białych i czarnych Amerykanów urodzone po wojnie secesyjnej, ceniły Lincolna za wytrwałość w przywracaniu jedności kraju oraz za poświęcenie tej idei swojego życia. Dzień urodzin Lincolna został wprowadzony do federalnego kalendarza dni szczególnych i świąt, a podobizna prezydenta wyrzeźbiona w masywie górskim Mount Rushmore w Dakocie Południowej. W USA jest zaliczany do najważniejszych bohaterów narodowych, wraz z G. Washingtonem i ojcami założycielami.

Waszyngton, mauzoleum Abrahama Lincolna (Stany Zjednoczone)