Liberia. Historia

Liberia. Historia.

Na terenach obecnej Liberii nie powstały w ciągu wieków wielkie państwa, nie było też powiązań handlowych z pozostałą częścią Afryki Zachodniej. Od końca XV w. wybrzeża penetrowali Europejczycy (Portugalczycy, później także Holendrzy, Anglicy i Francuzi, głównie handlarze niewolników), którzy utrzymywali z miejscową ludnością sporadyczne kontakty handlowe. Działające od 1816 amerykańskie towarzystwo filantropijne (Amerykańskie Towarzystwo Kolonizacyjne) zakupiło od afrykańskich tubylców część wybrzeża z pólwyspem Mesurado (Montserrado) i na obszarze ok. 14 tys. km² od 1820 prowadziło akcję osiedlania wyzwolonych niewolników murzyńskich, zwłaszcza z USA. Główną. osadę, założoną 1822, nazwano Monrovią (od nazwiska prezydenta USA J. Monroe); 1822–92 osiedliło się w niej ok. 16,4 tys. Murzynów amerykańskich, zwanych później Amerykano-Liberyjczykami, i ok. 5,7 tys. niewolników afrykańskich uwolnionych przez flotę amerykańską i brytyjską, zwanych Kongijczykami. Towarzystwo Kolonizacyjne wspierało kolonię, nazwaną „Liberia”, jej przedstawiciele pełnili funkcje doradcze wobec rządu. W latach 20. i 30. XIX w. osadnicy opanowali całe wybrzeże obecnej Liberii. Rozszerzanie się kolonii poza wykupione terytorium napotkało sprzeciw tubylców.

Koloniści proklamowali 26 VII 1847 powstanie niepodległego państwa — Republiki Liberii (1857 przyłączył się do niej Maryland, założony 1833). Liberia toczyła spory terytorialne z mocarstwami europejskimi, z których posiadłościami graniczyła. Dopiero 1885 jej niepodległość uznała Wielka Brytania, a 1910 — Francja (1882–1910 L. poniosła znaczne straty terytorialne na rzecz posiadłości Francji). Do końca XIX w. osadnicy prowadzili walki ze stawiającą silny opór, przeważającą liczebnie miejscową ludnością, którą po podboju pozbawiono wszelkich praw (powolny proces jej emancypacji rozpoczął się dopiero za prezydentury A. Barclaya 1904–10). Trwająca od 1871 rywalizacja o wpływy w Liberii między kapitałami amerykańskimi, brytyjskimi, francuskimi i niemieckimi przyniosła początkowo przewagę monopolom europejskim, lecz po 1925 zdecydowaną przewagę uzyskała amerykańska firma Firestone Plantations Company (producent kauczuku). W czasie II wojny światowej (od 1944 udział Liberii po stronie aliantów) i po wojnie (1959) Liberia zawarła kilka układów wojskowych z USA (zainteresowanymi liberyjskim kauczukiem), na podstawie których uzyskały one prawo użytkowania lotniska w Robertsfield i portu w Monrovii. Za prezydentury W. Tubmana (1943–71) polityka przyciągania obcego kapitału umożliwiła działalność ponad 50 zagranicznym towarzystwom, co przyczyniło się do zmniejszenia znaczenia kapitałów amerykańskiego. Prezydent Tubman proklamował też działania znoszące nierówności między rdzenną ludnością a potomkami osadników: 1945 rdzenna ludność uzyskała reprezentację w parlamencie, 1947 — prawa wyborcze (ograniczone cenzusem majątkowym) i dostęp do służby państwowej.

Spadek cen kauczuku spowodował kryzys gospodarczy. Skończyła się polityczna dominacja Amerykano-Liberyjczyków: ponad 100-letni (od 1878) okres rządów Prawdziwej Partii Wigów (TWP) i stabilizacji władzy (np. podczas prezydentury Tubmana i W. Tolberta 1971–80) został przerwany 1980 przez wojskowy zamach stanu (śmierć prez. Tolberta), władzę przejęła Ludowa Rada Ocalenia pod przywództwem sierżanta S.K. Doe, reprezentanta jednego z miejscowych plemion, który został szefem państwa i rządu. Od 1983 stopniowo przywracano rządy cywilne: 1985 w wyborach prezydenckich zwyciężył gen. Doe. Pogłębiający się kryzys gospodarczy spowodował wzrost napięcia wewnętrznego i wybuch wojny domowej XII 1989 (śmierć gen. Doe, walka o władzę kilku ugrupowań polityczno-wojskowych, wysłanie do Liberii zachodnioafrykańskich sił rozjemczych — ECOWAS, chaos polityczny). Podczas konferencji mediacyjnej w Bandżulu (Gambia) 1990 utworzono rząd tymczasowy i powołano A. Sawyera na stanowisko tymczasowego prezydenta i szefa rządu. Oficjalne władze rezydowały w stolicy Liberii Monrovii, większość kraju znajdowała się pod kontrolą partyzanckiego przywódcy Ch.Gh. Taylora (Narodowy Front Patriotyczny Liberii, NPFL), na zachodzie (z terytorium Sierra Leone) działała zwalczająca NPFL partyzancka organizacja ULIMO (Zjednoczony Ruch Wyzwolenia Liberii).

W 1993 do Liberii stacjonowały siły pokojowe ONZ, obok sił rozjemczych ECOWAS (1992–99), którym udało się 1996 doprowadzić do porozumienia między przywódcami zwalczających się ugrupowań, ustanowienia rządu tymczasowego i przeprowadzenia 1997 wyborów. Od 1997 oficjalnie przestały istnieć organizacje militarne — wiele z nich przekształciło się w partie polityczne i wzięło udział w wyborach prezydenckich i parlamentarnych. Prezydentem został Ch.Gh. Taylor, przywódca powstałej 1997 Narodowej Partii Patriotycznej, która uzyskała większość miejsc w obu izbach parlamentu.

Wojna domowa zniszczyła znaczną część infrastruktury i zrujnowała gospodarkę kraju, zginęło 150–200 tys. osób, ok. 1 mln osób straciło dach nad głową. W połowie 2000 na północy kraju wybuchła kolejna rebelia, wywołana przez Liberalny Zjednoczony Ruch na rzecz Pojednania i Demokracji (LURD), trwająca mimo działań wojsk rządowych i zastosowania przez ONZ blokady gospodarczej obszarów kontrolowanych przez partyzantów. Na początku 2001 rebelianci wspierani przez Gwineę zaatakowali graniczące z nią tereny Liberii, na południu kraju walczyło LURD, także wspierane przez Gwineę. Groźbę wybuchu wojny między Liberią i Gwineą zażegnały mediacje Wybrzeża Kości Słoniowej. W 2003 oddziały LURD dotarły do Monrovii (o którą wybuchły krwawe walki), a siły Ruchu na rzecz Demokracji w Liberii (MODEL) opanowały obszary na wschodzie. Trybunał Specjalny ONZ w Sierra Leone ogłosił prezydenta Taylora winnym zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości popełnianych na obywatelach tego kraju; powróciły siły pokojowe (gł. oddziały nigeryjskie) ECOWAS. W VIII 2003 pod presją USA i Wielkiej Brytanii Taylor zrzekł się władzy na rzecz dotychczasowego wiceprezydenta i emigrował. Ugrupowania pozycyjne zawarły w Ghanie porozumienie z władzami Liberii. Na mocy którego X 2003 powołano rząd tymczasowy (z udziałem przedstawicieli opozycji) na czele z G. Bryantem (przywódca Liberyjskiej Partii Działania, LAP). Rząd podpisał układ pokojowy z rebeliantami, a XII 2003 siły pokojowe ONZ (UNMIL) rozpoczęły rozbrajanie ich oddziałów; sytuacja w kraju nie uległa jednak pełnemu uspokojeniu, administracja i gospodarka są w stanie rozkładu, działają jeszcze nie rozbrojone grupy rebeliantów (także dzieci), pod koniec 2004 wybuchły w Monrovii zamieszki wywołane przez byłych rebeliantów.

W X 2005 odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie. Prezydentem została E. Johnson-Sirleaf (finansistka, pierwsza kobieta-prezydent w Afryce).