Leibniz Gottfried Wilhelm
 
Encyklopedia PWN
Leibniz
[lạibnıc]
Gottfried Wilhelm Wymowa, ur. 1 VII 1646, Lipsk, zm. 14 XI 1716, Hanower,
niemiecki filozof i matematyk; jedna z najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych postaci w dziejach kultury umysłowej XVII w..
Kalendarium
Urodził się 1 VII 1646 w Lipsku. W latach 1661–66 studiował w Lipsku, Jenie i Altdorfie filozofię, matematykę i prawo. Od 1667 pracował w służbie dyplomatycznej Palatynatu; 1672–76, przebywając w Paryżu w misji dyplomatycznej, pogłębiał studia w zakresie matematyki i nawiązywał kontakty z czołowymi przedstawicielami ówczesnej filozofii i nauki francuskiej. Po powrocie do Niemiec pozostawał przez 40 lat w służbie domu brunszwickiego. Mieszkał w Hanowerze i odbywał liczne podróże w celach naukowych oraz dyplomatycznych. Utrzymywał żywe kontakty z wybitnymi osobistościami spośród arystokracji, dla których m.in. napisał wiele rozpraw. Był aktywnym organizatorem życia naukowego w Niemczech. Korzystając z poparcia królowej pruskiej, Zofii Charlotty, 1700 założył Akademię Nauk w Berlinie i został jej pierwszym prezesem (do 1711). Od 1673 był członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie, a od 1700 członkiem Akademii Nauk w Paryżu. Pisał zwykle w języku francuskim; tylko drobną część pism ogłosił za życia. Zmarł 14 XI 1716 w Hanowerze.
Metafizyka — teoria monad
Przez półtora stulecia znaczna część twórczości Leibniza była nieznana, dopiero w 2. połowie XIX i w XX w. opublikowano Leibniza rękopisy, które rzuciły nowe światło na jego filozofię. Koncepcja filozoficzna Leibniza jest próbą koncyliatorskiego obrazu rzeczywistości, który mógłby pogodzić aspiracje racjonalnej myśli naukowej z doktryną teologiczną, usuwającą główne kontrowersje między różnymi wyznaniami chrześcijańskimi. Podstawą metafizyki (ontologii) Leibniza jest teoria monad (monadologia), tj. elementarnych i niepodzielnych substancji o charakterze niematerialnym i nieprzestrzennym; monady, nie mając części, są niezniszczalne; nie mogą wpływać na siebie ani komunikować się ze sobą; przysługuje im immanentna, spontaniczna aktywność, która jest też cechą uniwersalną świata. Mimo to, według Leibniza, działanie monad jest uporządkowane, zachodzi też odpowiedniość między treściami naszego umysłu a rzeczywistością — nie w wyniku wpływów wzajemnych, ale dzięki „harmonii wprzód ustanowionej”, którą stwórca świata założył w jego budowie; zjawiskowo Wszechświat zachowuje się więc tak, jak gdyby panował w nim ścisły determinizm, chociaż metafizycznie nie ma w nim oddziaływań sprawczych. W świecie zjawiskowym działa też zasada ciągłości i powszechnej więzi rzeczy, tak iż w każdej monadzie odbija się niejako cały Wszechświat i można by, teoretycznie, odczytać całą historię świata z analizy dowolnej monady; a skoro pojęcie każdej rzeczy obejmuje wszystkie jej cechy, a więc również całą jej historię — także przyszłą — to można z pojęcia każdej rzeczy wysnuć wszelkie o niej wiadomości, tj. poznać cały świat a priori. W rzeczywistości nie jest to dla nas możliwe — pewne sądy (np. matematyki) okazują nam swoją konieczność, inne są przypadkowe; wobec tego zasada powszechnej analityczności sądów wymaga według Leibniza przyjęcia umysłu boskiego, z punktu widzenia którego wszystkie prawdy są równie konieczne. W świecie monad istnieje hierarchia, stanowiąca kontinuum i zróżnicowana zależnie od możliwości poznawczych — od najniższych, odpowiadających ciałom nieorganicznym, aż do Boga, monady najwyższej. Dusza ludzka jest także monadą, a ciało zbiorem monad niższego stopnia, monady najniższe mają tylko percepcje nieuświadomione, zwierzęta są zdolne do kojarzenia i czynności pamięciowych, swoistość człowieka polega na umiejętności rozumienia prawd koniecznych. Hierarchia świata jako całość jest urządzeniem celowym, które spełnia warunek realizacji maksimum dobra; wszelkie zło świata — jak wyjaśnia Leibniz w Teodycei: o dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła (1710, wydanie polskie 2001) — jest tylko koniecznym warunkiem większego dobra, a świat jest urządzony tak, że ilość zła jest w nim najmniejsza, jaka być może. Leibniz w matematycznym sposobie myślenia upatrywał ideał wiedzy; stąd projekt ideograficznego języka, characteristica universalis, w którym wszystkie idee proste miałyby swoje odpowiedniki graficzne i w którym można by uprawiać rozumowanie w zakresie dowolnych dziedzin myślenia, posługując się wzorami algebry i z równą, jak w algebrze, ścisłością. W zakresie religii Leibniz był zwolennikiem tendencji tolerancyjnych i irenicznych, zmierzających do zjednoczenia całego chrześcijaństwa i likwidacji walk wyznaniowych. W pracy Wzorzec dowodów politycznych (1669, wydanie polskie 1843, wydanie 2 1969) zajął się problematyką elekcji króla w Polsce w okresie bezkrólewia 1668–69.
Prace filozoficzne
Główne prace filozoficzne: De la tolérance des religions (1692), Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1704, wyd. 1765, wyd. pol. 1955); Zasady natury i łaski (1714, wyd. 1718) i Zasady filozofii czyli monadologia (1714) — wyd. pol. w zbiorze pism filoz. Wyznanie wiary filozofa (1969); inne pol. zbiory pism: Pisma z teologii mistycznej (1994), Główne pisma metafizyczne (1995), Korespondencja z Antoine’em Arnauldem (1998), Pisma z metafizyki natury (1999).
Matematyka Leibniza
Leibniz zajął się matematyką ok. 1672. Zaprojektował wówczas urządzenie mechaniczne do wykonywania 4 podstawowych działań arytmetycznych, ale wskutek niedbałego wykonania nie funkcjonowało ono prawidłowo (ulepszony 1679 egzemplarz tego urządzenia obecnie znajduje się w Hanowerze). W 1675 wysunął pomysł matematyzacji logiki, postulując wprowadzenie symbolicznego języka. Prawdziwość zdań, formułowanych przy jego użyciu, można by było sprawdzać za pomocą odpowiedniego rachunku. Pomysł ten został w części zrealizowany we współczesnej logice matematycznej. W tym samym czasie, niezależnie od I. Newtona, Leibniz odkrył zasady rachunku różniczkowego i całkowego, wprowadzając używaną do dziś terminologię i symbolikę, m.in. znak ∫ na oznaczenie całki, symbol df dla różniczki oraz Δf dla przyrostu funkcji; podał reguły różniczkowania sumy, różnicy, iloczynu i ilorazu funkcji, funkcji złożonej, jak również wielu funkcji elementarnych; teorię tę zastosował do obliczania maksimów i minimów oraz do wyznaczania stycznych do krzywych. Wyniki publikował w „Acta Eruditorum”. W 1682 opublikował kryterium zbieżności szeregów naprzemiennych oraz przedstawienie liczby π/4 jako sumy szeregu 1 − 1/3 + 1/5 − 1/7 + ...; 1684 ukazał się traktat Nova methodus pro maximis et minimis ..., zawierający podstawy rachunku różniczkowego, a 1686 w dziele De geometria recondita et analysi indivisibilium atque infinitorum Leibniz przedstawił elementy rachunku całkowego; 1693 zastosował szeregi potęgowe do rozwiązywania równań różniczkowych oraz podał sposób przybliżonego całkowania graficznego.
Spór Leibniza i Newtona
Spór pomiędzy Leibnizem a Newtonem oraz ich uczniami o priorytet w wynalezieniu rachunku różniczkowego i całkowego ciągnął się bardzo długo; zwolennicy Newtona zarzucali Leibnizowi plagiat, twierdząc, że poznał on idee Newtona 1673, w czasie pobytu w Londynie; obecnie panuje przekonanie, że obaj uczeni dokonali swych odkryć niezależnie i nie może być mowy o plagiacie, gdyż metody użyte przez Leibniza i Newtona różnią się od siebie w sposób zasadniczy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia