Kundera Milan

Kundera Milan , ur. 1 IV 1929, Brno, zm. 11 VII 2023, Paryż,

pisarz czeski.

Urodził się 1 IV 1929 w Brnie.

Typowy los czeskiego inteligenta w czasach komunizmu

Syn pianisty i muzykologa, dyrektora Akademii Muzycznej w rodzinnym mieście; początkowo studiował literaturę na Uniwersytecie im. Karola w Pradze, po relegowaniu z uczelni początkowo grał w zespole w lokalach gastronomicznych, później podjął studia w Wyższej Szkole Artystycznej tamże; ukończywszy studia 1952 na wydziale filmowym, wykładał na tej uczelni literaturę powszechną. W 1970 zwolniony z przyczyn politycznych (1948–50 i 1956–70 członek KPCz); od 1975 na emigracji we Francji, gdzie mieszkał na stałe (1979 pozbawiony czechosłowackiego obywatelstwa, 1980 przyjął obywatelstwo francuskie).

W debiutanckim zbiorze wierszy Člověk zahrada širá (1953) i poemacie Poslední máj (1955) pojawiają się jeszcze echa realizmu socjalistycznego, dopiero zbiór erotyków Monology (1957, wydanie zmienione 1964 i 1965) był sygnałem zainteresowania pisarza możliwościami, jakie daje uprawianie literatury analitycznej, subiektywnej i intelektualnej, skupionej na sferze prywatności człowieka. W powstałych nieco później dramatach, np. Klucze (1962, wystawienie polskie 1967) czy Kubuś i jego pan (1975, wystawienie polskie 1990), uznawanych za wyraz krytyki aktualnej sytuacji społeczno-politycznej, Kundera wychodząc poza tradycje realizmu i symbolizmu, nawiązał do teatru absurdu.

Twórczość na emigracji — uwikłanie w Historię

Największą popularność zyskał Milan Kundera dzięki prozie i eseistyce. Stałym motywem opowiadań i powieści, pozbawionych monologu wewnętrznego i tradycyjnych opisów, opracowanych w każdym szczególe i opatrzonych eseistycznym komentarzem, jest problem przemocy systemu wobec jednostki, zależności losu człowieka od indywidualnego wolnego wyboru i od przypadkowego splotu wydarzeń. Opisują one ludzi zagubionych i bezradnych, poszukujących własnej tożsamości w czasach kryzysu wartości, niepotrafiących nawiązać trwałych emocjonalnych związków z innymi ludźmi. A choć Kundera nawiązywał do wydarzeń historycznych, ukazując doświadczenia stalinizmu czy praskiej wiosny 1968, nie jest to twórczość o charakterze politycznym, pisarz bowiem przedstawiał kwestie uniwersalne — dramat człowieka uwikłanego w Historię, rozumianą jako egzystencjalna sytuacja bez wyjścia. Dorobek prozatorski Kundery obejmuje m.in.: 3 tomy opowiadań Śmieszne miłości (1963–68, ostateczna wersja francuska 1970, wydanie polskie 1. tomu 1967), powieść Żart (1967, wydanie polskie 1970), uznaną za wybitne osiągnięcie prozy europejskiej; kolejne powieści Kundery ukazywały się najpierw w przekładzie francuskim, wywołując, zwłaszcza w latach 80., znaczny rezonans wśród krytyki literackiej oraz czytelników i przynosząc autorowi wiele cennych nagród, należą do nich m.in.: Życie jest gdzie indziej (1972, wydanie polskie 1989 poza cenzurą), Walc pożegnalny (1975, wydanie polskie 1983 poza cenzurą), Księga śmiechu i zapomnienia (1978, wydanie polskie 1984 poza cenzurą), Nieznośna lekkość bytu (1984, wydanie polskie Londyn 1984) — uważana powszechnie za jego najwybitniejsze dzieło (ekranizacja w reżyserii Ph. Kaufmana 1988 nie spotkała się z aprobatą Kundery); dalsze — Nieśmiertelność (1990, wydanie polskie 1995), Powolność (1995, wydanie polskie 1997), Tożsamość (1997, wydanie polskie 1998), Niewiedza (2000, wydanie polskie 2003) były pisane w języku francuskim.

Ważne miejsce w twórczości Kundery zajmują głośne eseje: Zachód porwany, czyli Tragedia Europy Środkowej (1984, przekład polski w „Zeszytach Literackich” 1984 nr 5), w którym pisarz podjął zagadnienie tożsamości narodów Europy Środkowej i sformułował pojęcie wspólnoty kulturowej tej części Europy, tom Sztuka powieści (1986, wydanie polskie 1991) odnoszący się do koncepcji powieści europejskiej, także Zdradzone testamenty (1993, wydanie polskie 1996) oraz Zasłona. Esej w siedmiu częściach (2005, wydanie polskie 2007).

Polskie wydania dzieł

Pierwsze polskie przekłady ukazały się jeszcze w wydawnictwach państwowych w tłumaczeniu E. Witwickiej, w latach 80. wiele powieści Kundery opublikowały w drugim obiegu m.in. wydawnictwa Przedświt, Aspekt, Rytm, Oficyna Literacka, Bis (autorką przekładów powieści Nieznośna lekkość bytu jest A. Holland), twórczość eseistyczną przybliża polskim czytelnikom M. Bieńczyk, który jest też tłumaczem większości powieści ukazujących się pierwotnie w języku francuskim.