Kościół greckokatolicki
 
Encyklopedia PWN
Kościół greckokatolicki, Kościół unicki,
wspólnota chrześcijan obrządku bizantyńskiego uznająca papieża i dogmatykę katolicką, lecz zachowująca prawosławne odrębności liturgiczne i prawne (odmienny kalendarz kościelny i języki liturgii, małżeństwo księży przed święceniami).
Powstanie Kościoła greckokatolickiego poprzedziły próby przezwyciężenia rozłamu między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym (Bari 1095, Lyon 1273, Florencja 1439), które, mimo zawierania unii, okazały się nieskuteczne; dopiero zainicjowana przez jezuitów unia brzeska z 1596 spowodowała powstanie trwałej struktury kościelnej na ziemiach Rzeczypospolitej, a w XVII w. następnych Kościołów na Rusi Zakarpackiej (po zawarciu 1649 unii użhorodzkiej) i w Siedmiogrodzie (unia w Alba Julia 1698). Przeciwne unii były zarówno władze rosyjskie, jak i Rosyjski Kościół Prawosławny; 1839 car Mikołaj I Romanow zlikwidował unię na tzw. ziemiach zabranych, a 1875 Aleksander II skasował ją ostatecznie na ziemiach polskich pozostających pod rządami rosyjskimi. Ukraiński Kościół greckokatolicki przetrwał jednak w Galicji. Stał się w XIX i XX w. pod kierunkiem arcybiskupów lwowskich (zwłaszcza A. Szeptyckiego i J. Slipyja) głównym czynnikiem ukraińskiego odrodzenia narodowego. Po II wojnie światowej władze komunistyczne w ZSRR i in. krajach bloku wschodniego likwidowały oficjalne struktury Kościoła greckokatolickiego (1948 w Rumunii, 1950 w Czechosłowacji); 1945 aresztowano wszystkich biskupów greckokatolickich na Ukrainie; 1946 tzw. synod lwowski rozwiązał unię i włączył Kościół greckokatolicki do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Dopiero 1991 kardynał M. Lubacziwski, zwierzchnik ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego na wygnaniu, mógł po powrocie z Rzymu objąć na stałe siedzibę we Lwowie. Obecnie grekokatolicy ukraińscy żyją w znacznej mierze w diasporze (Europa Zachodnia, USA, Kanada, Brazylia), w samej Ukrainie ich liczbę szacuje się na ok. 3,6 mln. W Polsce w okresie międzywojennym było ok. 3,4 mln unitów oraz 3 diecezje stanowiące metropolię halicko-lwowską; 1945–46 unici narodowości ukraińskiej zostali wysiedleni do ZSRR, a unitów z ziem południowo-wschodniej Polski przesiedlono 1947 (Akcja „Wisła”) na ziemie północno-zachodnie; po okresie prześladowań 1956 unici wznowili ograniczoną działalność; 1946–91 ordynariuszami obrządku greckokatolickiego byli prymasi; 1989 został mianowany pierwszy powojenny biskup greckokatolicki, od 1991 — biskup ordynariusz diecezji przemyskiej, 1996 podniesionej do rangi metropolii przemysko-warszawskiej (liczącej ok. 300 tysięcy wiernych). Poza Kościołem greckokatolickim w Polsce i na Ukrainie obrządek bizantyński w różnych odmianach narodowych reprezentują Kościoły: na Węgrzech (250 tysięcy), w Słowacji (180 tysięcy), Chorwacji (55 tysięcy), Rumunii (ok. 1,6 mln), Bułgarii (9 tysięcy), Grecji (3 tysiące wiernych), a poza tym wspólnoty melchitów (400 tysięcy) na Bliskim Wschodzie, tzw. italo-grecy (180 tysięcy) oraz grekokatolicy pochodzenia ukraińskiego w Ameryce Północnej (ponad 1 mln). Istotną rolę w życiu Kościoła greckokatolickiego odgrywa zakon bazylianów.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Liturgia wielkanocna sprawowana przez kardynała M.I. Lubacziwskiego we Lwowie, pierwsza po powrocie z Rzymu, 1991 fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia