Komitet Bezpieczeństwa Państwowego

Komitet Bezpieczeństwa Państwowego, Komitiet gosudarstwiennoj biezopasnosti (KGB),

organ państw. przy Radzie Ministrów ZSRR kierujący siłami bezpieczeństwa wewn. (policja polit., wojska wewn. i wojska ochrony pogranicza) i zewn. (wywiad i kontrwywiad, aparat dywersyjno-szpiegowski);

utworzony 1954 po likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR i usunięciu zwolenników Ł. Berii; na czele kolejno: I. Sierow (do 1958), A. Szelepin (do 1961), W. Siemiczastny (do 1967), J. Andropow (do 1982), W. Czebrikow (do 1988) i W. Kriuczkow (do 1991); do pocz. lat 60. podporządkował sobie wywiad wojsk. (Gławnoje Razwiediwatielnoje Uczrieżdienije, GRU) i gł. koncentrował się na zagr. akcjach kontrwywiadowczo-szpiegowskich; pod kierunkiem Andropowa KGB zdobył wpływ na politykę wewn. państwa sowieckiego i 1978 zrzucił już czysto nominalną zwierzchność premiera ZSRR; po zdominowaniu Minist. Spraw Wewn. zaczął współdecydować o przyszłości ZSRR, umożliwił przejęcie władzy 1982 przez Andropowa, a 1985 przez M. Gorbaczowa; w czasach pierestrojki i głasnosti możliwości niekontrolowanej działalności KGB zmalały; 1985 zatrudniał ok. 210 tys. etatowych konfidentów i posiadał ponad ćwierć mln żołnierzy wojsk wewn. i pogranicznych; po puczu moskiewskim VIII 1991 jego struktury zlikwidowano; jednocześnie prezydent Rosji, B. Jelcyn, utworzył Agencję Bezpieczeństwa Federalnego. Po rozpadzie ZSRR (XII 1991) w republikach sukcesyjnych powołano własne komitety bezpieczeństwa państw.; Jelcyn II 1992 utworzył federalne Minist. Bezpieczeństwa; na bazie zarządów KGB ustanowiono w Rosji m.in. Służbę Wywiadu Zagr., Federalną Służbę Graniczną, Służbę Bezpieczeństwa Prezydenta; XII 1993 Jelcyn powołał Federalną Służbę Kontrwywiadu, zastąpioną IV 1995 przez Federalną Służbę Bezpieczeństwa (Fiedieralnaja służba biezopasnosti), jej dyrektorem 1998–99 był W. Putin..