Kazachstan. Polonia i Polacy

Kazachstan. Polonia i Polacy.

Kazachstan był miejscem zsyłki pol. zesłańców polit. od końca XVIII w.; pierwszymi byli konfederaci barscy. W XIX w. do Kazachstanu północnego zostało zesłanych wielu uczestników powstań nar. zostało; część trafiła również do twierdzy Wierny (ob. Ałmaty) i Semipałatyńska (ob. Semej). Polacy brali udział w ekspedycjach badawczych, m.in. Z. Sierakowski; włączali się także do życia gosp. i kult. Kazachstanu (pierwsza apteka w Wiernym została zał. 1882 przez Polaka; organizowali biblioteki publiczne i muzea). W 2. poł. lat 30. XX w. przymusowo przesiedlano do Kazachstanu ludności pol. z Kresów, zwłaszcza mieszkańców Polskiego Rejonu Narodowościowego na Białorusi im. Feliksa Dzierżyńskiego i Polskiego Rejonu Narodowościowego na Ukrainie im. Juliana Marchlewskiego; zostali oni skierowani do zagospodarowania Kazachstanu wzdłuż linii kol. z Kustanaju do Tałdykorganu; z powodu bardzo ciężkich warunków z co najmniej 250 tys. osób wywiezionych 1936 ponad 100 tys. zginęło. W czasie II wojny światowej (po 17 IX 1939) do Kazachstanu deportowano ludność zamieszkującą wschodnie tereny RP, gł. pol. rodziny inteligenckie, w większości kobiety i dzieci. W latach wojny przez Kazachstan przeszła także fala Polaków, którzy, korzystając z ogłoszonej VIII 1941 amnestii, kierowali się z łagrów dalekiej północy i ros. Dalekiego Wschodu na południe ZSRR. W 1942 w Kazachstanie było 153 tys. Polaków; część wraz z armią gen. W. Andersa opuściła ZSRR, część powróciła do kraju (ok. 64 tys.); 1945 pozostało ok. 66 tys. (gł. przesiedleńcy z 1936). Według spisu z 1989 ok. 60 tys. mieszk. Kazachstanu jest pol. pochodzenia, wg innych danych — ponad 100 tys.; zamieszkują przede wszystkim północny Kazachstan (60%), gł. obwody północnokazachstański (ok. 26 tys.), akmolski (ok. 10 tys.) i karagandyjski (ok. 7 tys.). Na południu Polacy mieszkają w Ałmatach i okolicznych miejscowościach; małe skupiska znajdują się także w innych miastach i obwodach Kazachstanu. Przemiany polit. lat 90. pozwalają na odrodzenie świadomości pol. pochodzenia, powrotu do pol. tradycji, a także religii katolickiej. Powstały pierwsze pol. organizacje: 1990 Pol. Stowarzyszenie Kult.-Oświat. „Polonia Północna” w obwodzie północnokazachstańskim oraz Pol. Centrum Kultury, z siedzibą w Astanie, 1994 Związek Polaków w Kazachstanie; zaczęły się tworzyć grupy artyst.-śpiewacze; młodzież pol. z Kazachstanu uczestniczy w imprezach organizowanych w kraju dla Polonii przez Stow. „Wspólnota Polska”. Postępująca repolonizacja oraz przemiany zachodzące w Kazachstanie rozbudzają chęć powrotu do ojczyzny wśród wielu mieszkających w Kazachstanie Polaków.

Bibliografia

J. SIEDLECKI Losy Polaków w ZSRR w latach 1939–1986, Londyn 1987;

M. IWANOW Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939, Warszawa 1991;

E. BUDAKOWSKA Polacy w Kazachstanie — historia i współczesność, „Przegląd Polonijny” 1992 z. 4.