Katalonia
 
Encyklopedia PWN
Katalonia, Cataluña Wymowa, katalońskie Catalunya,
region autonomiczny i kraina historyczna w północno-wschodniej Hiszpanii, nad Morzem Śródziemnym;
obejmuje 4 prowincje: Barcelona, Gerona, Lérida i Tarragona; powierzchnia 32,1 tysiąca km2, 7,5 mln mieszkańców (2014), głównie Katalończycy; stolica Barcelona, wraz z pobliskimi miastami: Badalona, Hospitalet, Sabadell, Tarrasa i in., tworzy zespół miejski i największy w kraju okręg przemysłowy. Powierzchnia górzysta (Góry Katalońskie, na północy Pireneje); na wybrzeżach niewielkie aluwialne niziny; głównie rzeka Ebro, tworzy przy ujściu deltę. Jeden z najlepiej rozwiniętych regionów Hiszpanii; podstawą gospodarki jest przemysł o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, m.in. włókienniczy, środków transportu (stoczniowy, samochodowy, lotniczy), chemiczny, maszynowy, elektrotechniczny, poligraficzny, rafinacja ropy naftowej, energetyka jądrowa; sadownictwo (winorośl, oliwki, drzewa owocowe), warzywnictwo, uprawa pszenicy, kukurydzy, ziemniaków, ryżu (głównie w delcie Ebro), plantacje dębu korkowego; hodowla trzody chlewnej; ważną rolę odgrywa turystyka; zabytki, rozwinięta infrastruktura hotelowa, ośrodki wypoczynkowe i kąpieliska na wybrzeżach: Costa Brava, Costa Dorada; gęsta sieć komunikacyjna; wzdłuż wybrzeża autostrady; główne porty morskie: Barcelona i Tarragona.
Historia. W starożytności zasiedlona przez Iberów i Celtów, na wybrzeżu faktorie greckie i fenickie; od końca III w. p.n.e. pod władzą Rzymu, od początku V w. n.e. — Wizygotów; 712–718 opanowana przez muzułmanów, wypartych 785–812 przez Franków Karola Wielkiego, który 801 utworzył tu Marchię Hiszpańską ze stolicą w Barcelonie; w końcu IX w. rozpad Marchii na niezależne hrabstwa, z których najznaczniejsze — Hrabstwo Barcelony — stopniowo zjednoczyło wszystkie ziemie Katalonii; długotrwałe, bliskie związki ekonomiczne, polityczne i kulturalne z południową Francją; od 1137 unia personalna Hrabstwa Barcelony z Aragonią; w zjednoczonym państwie ekonomiczna dominacja Katalonii, będącej wówczas regionem bardzo wysoko rozwiniętym gospodarczo (żegluga, handel dalekosiężny, rzemiosło) i kulturalnie; ekspansji gospodarczej sprzyjały podboje w basenie śródziemnomorskim (XIII–XIV w.: Baleary, Walencja, Sycylia, Sardynia); po unii Aragonii i Kastylii (1479) K. w zjednoczonej Hiszpanii jako jedna z prowincji, zachowała autonomię; spadek roli ekonomicznej, konflikty interesów z Kastylią, dążenia unitarystyczne władz centralnych były powodem powstania i próby secesji 1640–59 (pod protektoratem Francji) oraz poparcia dla Habsburgów austriackich podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej 1701–14; w jej wyniku utrata autonomii; od reform Burbonów w XVIII w. ponowny rozwój gospodarczy, w XIX w. industrializacja i silna urbanizacja; przejawem separatyzmu m.in. poparcie dla karlistów; w latach 50. XIX w. kulturalny ruch odrodzenia katalońskiego (La Renaixença) zapoczątkował kształtowanie się nowoczesnej świadomości narodowej; na początku XX w. wzrost poparcia warstw średnich dla ugrupowań narodowych, silny ruch anarchistyczny wśród klasy robotniczej (do okresu wojny domowej 1936–39); 1913 ograniczona autonomia, zniesiona 1925; po upadku monarchii hiszpańskiej 1931 ogłoszenie autonomii Katalonii, zniesionej po powstaniu w X 1934, przywróconej w II 1936; w czasie hiszpańskiej wojny domowej 1936–39 po stronie republiki, po jej upadku ponowna likwidacja autonomii; do 1977 przetrwał rząd Katalonii na emigracji; po śmierci F. Franco gwałtowne ożywienie działalności ugrupowań narodowych; 1977 tymczasowe przywrócenie autonomii, 1979 zatwierdzenie statutu Katalonii jako wspólnoty autonomicznej w ramach państwa hiszpańskiego; kompetencje regionalnych władz Katalonii (Generalitat, złożone z prezydenta, rządu i parlamentu) są szczególnie szerokie i nadal stopniowo rozszerzane (2006 reforma statutu autonomii); najsilniejszymi ugrupowaniami politycznymi są: rządząca regionem 1980–2003 i od 2010 Konwergencja i Unia oraz Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza i lewicowo-niepodległościowa Republikańska Lewica Katalonii (założona 1931) — rzadzące 2003–10.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Chrystus na majestacie, malowidło z kościoła San Clemente w Tahull (Hiszpania) —Museu Nacional d’Art de Catalunya, Barcelona. fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gaudí Antonio, Sagrada Familia, kościół w Barcelonie (Hiszpania) fot. M. Witkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Barcelona, Casa Milà (A. Gaudí)fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia